Από την Αμισό στις θάλασσες του Αιγαίου: Πώς ορίζεται ο πόνος;
Γενοκτονία λοιπόν ή εθνοκάθαρση; Αυτό είναι το ερώτημα που ανακινήθηκε στο πλαίσιο του ιστορικού διαλόγου μετά την υιοθέτηση από τον Υπ. Παιδείας κ. Νίκο Φίλη του όρου «εθνοκάθαρση», για λόγους επιστημονικής καθαρότητας, όπως διασαφήνισε ο ίδιος. Φυσικά, κανείς δεν έχει το δικαίωμα να κρίνει την πολιτική τοποθέτηση του κ. Φίλη επί του ζητήματος, ούτε την υποκειμενική πρόσληψη της ιστορίας. Το ερώτημα όμως που εγείρεται είναι το γιατί ο κ. Φίλης αισθάνεται την ανάγκη να αποσαφηνίσει ποια επιστημονική ορολογία του είναι πιο οικεία, τη στιγμή που το ζήτημα αυτό –σε μεγάλο βαθμό συμβατικό- έχει επιλυθεί εδώ και καιρό. Αλήθεια όμως, ποιο είναι το ουσιαστικό περιεχόμενο της όλης περί ορολογίας συζήτησης;
Είναι αλήθεια μάλλον ότι, όπως κάθε επιστήμη, έτσι και η Ιστορία έχει την ανάγκη να χρησιμοποιεί συμβατικούς όρους, για να προσπαθήσει να περιγράψει και να απεικονίσει εκ των υστέρων μια πραγματικότητα που έχει συντελεστεί. Γι’ αυτόν το λόγο λοιπόν η ορολογία είναι απαραίτητη. Ωστόσο η ίδια η φύση της Ιστορίας την κάνει να μην υπάγεται με άνεση σε περιοριστικές ερμηνείες και να μην προσεγγίζεται με τη μεθοδολογική αυστηρότητα των φυσικών επιστημών. Αυτό την κάνει να αποτινάσσει από πάνω της την ηγεμονία της ορολογίας, κάτι που συμβαίνει στην πλειονότητα των περιπτώσεων που αποτελούν αντικείμενο έρευνας των ανθρωπιστικών - κοινωνιολογικών επιστημών. Η έρευνα, η μελέτη και η προσέγγιση των ιστορικών γεγονότων, όπως όμως και κάθε κοινωνικού συμβάντος, πρέπει πάντα να λαμβάνει υπ’ όψιν ότι η βιωμένη πραγματικότητα είναι πολύ σημαντικότερη από τη συμβατική ορολογία που την απεικονίζει.
Η ορολογία έχει τη δυνατότητα να υποτάσσει την ίδια την πραγματικότητα και να την οργανώνει σε γενικεύσεις που αφαιρούν τη δύναμη και την ένταση της στιγμής. Σε μεγάλο βαθμό αποστερεί την αλήθεια από το ίδιο το γεγονός. Θολώνει και περιγράφει αδρομερώς σκληρά γεγονότα, «εκμεταλλεύεται» προσωπικές αφηγήσεις και δράματα για να τα αποδώσει όσο το δυνατόν αποστασιοποιημένα, γιατί –σε μεγάλο βαθμό- αυτή είναι η αποστολή της. Αυτή είναι η αποστολή και του ερμηνευτή των γεγονότων, γιατί δε γίνεται και διαφορετικά. Ωστόσο, η ορολογία δεν μπορεί να υποτάξει το ίδιο το γεγονός, ούτε τις μνήμες. Δεν είναι αυτός ο σκοπός της.
Θυμάστε το «σάλο» που ξεσηκώθηκε με την απόδοση της καταστροφής της Σμύρνης από την κ. Ρεπούση; «Συνωστισμός» ήταν ο όρος που χρησιμοποίησε. Και με τη σκληρή περιγραφική έννοια του όρου δεν ήταν λάθος. Όντως, «συνωστισμός» δημιουργήθηκε στην προκυμαία, θα πει ένας αδιάφορος παρατηρητής. Εδώ όμως φαίνεται και η αδυναμία του όρου να αποδώσει την πραγματικότητα. «Συνωστισμός» επικρατεί και σε ένα club διασκέδασης. Φυσικά και δεν υπονοώ ότι πρόθεση της κ. Ρεπούση ήταν να εξισώσει τις δύο αυτές εικόνες. Ωστόσο, η αγωνία αναζήτησης μιας πιο ριζοσπαστικής και ανατρεπτικής ορολογίας είναι μια κενόδοξη προσπάθεια. Γιατί όντως δεν υπάρχει κατάλληλη ορολογία να αποδώσει αποστασιοποιημένα και περιεκτικά τη «σφαγή», το «θάνατο», τον «όλεθρο», τον «ξεριζωμό», το «έγκλημα», τον ανθρώπινο άσβεστο πόνο. Ούτε λόγος πρόκλησης και επιδίωξης αυτοπροβολής.
Με μια αναγωγή στη σημερινή πραγματικότητα, η προσήλωση στην ορολογία, όταν περιγράφει καταστάσεις που γεννούν πόνο, παίρνει και άλλες διαστάσεις. Άραγε από τις θάλασσες του Αιγαίου τι «είδους» άνθρωποι έρχονται στη χώρα μας; «Πρόσφυγες», «μετανάστες» ή, κατά πώς τους ονομάζει η ακροδεξιά υστερία, «λαθρομετανάστες»; Ο όρος «λαθρομετανάστης» είναι δόκιμος, υφίσταται και επιστημονικά και λεξικογραφικά. Στη συγκεκριμένη συγκυρία όμως ο διαχωρισμός είναι παραπλανητικός. Πρέπει, άραγε, να διασαφηνίζουμε την ταυτότητα του ανθρώπου, πριν επιχειρήσουμε τη διάσωση; Φυσικά και όχι, αν θέλουμε να λεγόμαστε «άνθρωποι». Γιατί πίσω από κάθε «μετανάστη», «πρόσφυγα», «λαθρομετανάστη» κρύβεται ένα ανθρώπινο δράμα, μια περιπέτεια και το χρέος όλων μας και της πολιτείας να τον περιθάλψει, να τον φροντίσει και να βρει μια λύση στο πρόβλημα. Είναι άσκοπη επί του παρόντος η κατάταξη των ανθρώπων αυτών με βάση κάποια ορολογία, ειδικά όταν όλοι γνωρίζουμε πως ο κόσμος είναι πιο πρόθυμος σε γενική βάση να συνδράμει έναν «πρόσφυγα» παρά ένα «λαθρομετανάστη».
Σε καμία περίπτωση ο κ. Φίλης δεν διέπραξε κάποιο ατόπημα ιστορικό ή εσκεμμένο. Λογικό σφάλμα διέπραξε με την ανακίνηση του ζητήματος. Γιατί μια άλλη δυνατότητα της ορολογίας στις ανθρωπιστικές επιστήμες είναι να δημιουργεί κοινωνικούς αυτοματισμούς και να φανατίζει. Με το σκληρό και απρόσωπο ύφος που οφείλει να έχει αδυνατεί να περιγράψει με πληρότητα και αντικειμενική συνέπεια ανθρωπογενείς καταστάσεις και να περιορίσει την απαραίτητη και αναπόφευκτη υποκειμενική πρόσληψη. Οπότε η όλη κουβέντα για το αν έγινε «γενοκτονία» ή «εθνοκάθαρση» είναι λίγο έως πολύ άσκοπη, αν δεν υπάγεται υστερόβουλα σε κάποια σκοποθεσία. Υπάρχουν πάντα οι ανθρώπινες μνήμες να μας υπενθυμίζουν ότι οι όροι και οι λέξεις χάνουν τη σημασία τους.
Ο Βασίλης Νάστος είναι φιλόλογος-εκπαιδευτικός.
http://www.matrix24.gr/
Σχόλια