«Αριστερά» και δεξιά των μνημονίων

του Βασίλη Ασημακόποιυλου

Ο Νίκος Πουλαντζάς στο βιβλίο του Οι κοινωνικές τάξεις στον σύγχρονο καπιταλισμό, βρισκόμενος σε γόνιμο διάλογο με τους θεωρητικούς της εξάρτησης, όσο και στο βιβλίο του Η κρίση των δικτατοριών για το κρίσιμο ζήτημα της σχέσης μεταξύ κυρίαρχων-κυριαρχούμενων κοινωνικών σχηματισμών στο ιμπεριαλιστικό στάδιο του καπιταλισμού, αναδεικνύει ως κεντρικής σημασίας κόμβο τη διαδικασία εσωτερίκευσης της ιμπεριαλιστικής εξάρτησης και την αναπαραγωγή της στον κυριαρχούμενο κοινωνικό σχηματισμό μέσα από τη συνάρθρωσή της με την εσωτερική αστική τάξη, συγκροτώντας τον εγχώριο συνασπισμό εξουσίας1.  

Είναι μια διάσταση του έργου του Νίκου Πουλαντζά, πολύ σημαντική και αναλυτικά γόνιμη κατά τη γνώμη μου, που όμως αποσιωπάται από τους επιγόνους του και την πλειοψηφία εκείνων που αναφέρονται ιδεολογικά ή αντλούν επεξεργασίες από το έργο του, προερχόμενοι κυρίως από το χώρο της ανανεωτικής και ευρωκομμουνιστικής αριστεράς. Πρόκειται για επιλογή, όπως αντιστοίχως αποτελεί επιλογή δική μας η ανάδειξη και αυτής της πτυχής του έργου του.

Κόμματα
          
Στον ελληνικό κοινωνικό σχηματισμό στα χρόνια μετά τον εμφύλιο και ως αποτέλεσμα αυτού, η διαδικασία διεθνούς ενσωμάτωσης της χώρας στο δυτικό μπλοκ και αντίστοιχα εσωτερίκευσης της συγκεκριμένης διαδικασίας, έλαβε τα ειδικότερα χαρακτηριστικά που πλαισίωσαν τη βασική αντίθεση κεφαλαίου-εργασίας, αναδεικνύοντας ως κυρίαρχη αντίθεση στη συγκυρία της πάλης των τάξεων την εσωτερικευμένη ιμπεριαλιστική εξάρτηση απέναντι στην αντιιμπεριαλιστική πάλη των κυριαρχούμενων κοινωνικών τάξεων2.

Ο αγώνας του κυπριακού λαού για αυτοδιάθεση-ένωση, σε συνδυασμό με τους αγώνες για δημοκρατία  (ανένδοτος 114, Ιουλιανά), παιδεία (15%), τους προδικτατορικούς κοινωνικούς αγώνες (115 ΣΕΟ, οικοδόμοι), το αντιδικτατορικό κίνημα, το Πολυτεχνείο και η κατάρρευση της δικτατορίας λόγω της κυπριακής τραγωδίας, αποτέλεσαν ιδιαίτερα απτούς υλικούς και ιδεολογικούς όρους κατανόησης της διαδικασίας εσωτερίκευσης της ιμπεριαλιστικής εξάρτησης από μέρους των κυριαρχούμενων κοινωνικών τάξεων, πυροδοτώντας ένα μαζικό και ηγεμονικό αντιιμπεριαλιστικό-αντιαμερικανικό και δευτερευόντως αντιεοκικό κίνημα των από κάτω. Η περίφημη αριστερή ιδεολογική ηγεμονία της μεταπολίτευσης, είχε ως βασική συνιστώσα την αντιιμπεριαλιστική-εθνικοανεξαρτησιακή ιδεολογία, που συνοδευόταν βεβαίως από την πάλη για κοινωνική αλλαγή, όποιες ειδικότερες μορφές προσλάμβανε αυτή. Η ενότητα εθνικού-κοινωνικού ήταν η κυρίαρχη γλώσσα των κομμάτων της αριστεράς, τόσο του ΠΑΣΟΚ, όσο και της κομμουνιστικής αριστεράς, είτε στην παραδοσιακή, είτε στην ανανεωτική, είτε στην επαναστατική της εκδοχή. Γιατί αυτή ήταν η αλήθεια των κυριαρχούμενων κοινωνικών τάξεων και των οργανικών διανοουμένων τους, εδραζόμενη επί των υλικών όρων κίνησης του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού.

Η αναίρεση της γραμμής πολιτικο-στρατιωτικής και οικονομικής αποδέσμευσης από ΝΑΤΟ - ΕΟΚ από την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ την περίοδο 1981-1985, με την παράλληλη πολιτική κοινωνικής αναδιανομής σοσιαλδημοκρατικού τύπου και τον εκδημοκρατισμό του κράτους, μια διαδικασία που είχε ήδη αρχίσει από την περίοδο μετά το 1974 αλλά με δειλά και αντιφατικά βήματα, οδήγησε στην υποχώρηση της κυρίαρχης μεταπολιτευτικά αντιιμπεριαλιστικής ιδεολογίας. Ειδικά στο ΠΑΣΟΚ την περίοδο μετά το 1983-84 αρχίζει σταδιακά και απουσιάζει  από τα κομματικά κείμενα η λέξη μετάβαση, που είχε γνωρίσει μέρες δόξας την αμέσως προηγούμενη περίοδο. Η κομματική γραφειοκρατία αποκτά συνείδηση ότι δεν υπάρχει καμία πορεία προς μια άλλη κοινωνική οργάνωση. Η διαχείριση του καπιταλιστικού παρόντος είναι το ζητούμενο, η αναπαραγωγή και παραμονή της σε εξουσιαστική τροχιά γίνεται αυτοσκοπός του κόμματος. Στην 9η Σύνοδο της ΚΕ ΠΑΣΟΚ (Μάρτιος 1982), η κίνηση αυτή κωδικοποιήθηκε μέσα από το - εμπνευσμένο από το γαλλικό σοσιαλιστικό κόμμα3- σχήμα η κυβέρνηση εκφράζει το πολιτικά εφικτό,  το κόμμα το κοινωνικά αναγκαίο και το ιστορικά - ιδεολογικά επιθυμητό4. Η απόφαση της ΚΕ υποτάσσει ουσιαστικά το κόμμα στην κυβέρνηση και από συλλογικό διανοούμενο και πολιτικό οργανωτή του λαϊκού μπλοκ των δυνάμεων της αλλαγής, το μετατρέπει σε κομματικό προπαγανδιστή της κυβέρνησης, δηλαδή φορέα των σχέσεων νομιμοποίησης του καπιταλιστικού κράτους5.

Ο ευρωπαϊσμός και η δυτική προσήλωση του ΠΑΣΟΚ οριστικοποιείται την περίοδο του 1986-89 και καταγράφεται σε δύο-τρεις σημαντικές για το κόμμα αποφάσεις της ΚΕ 6 ή παρεμβάσεις που αποδίδονται στον Α.Π.7 και σηματοδοτούν τον αναθεωρητισμό του ΠΑΣΟΚ8, μιλώντας με όρους ιστορίας της ευρωπαϊκής σοσιαλιστικής/σοσιαλδημοκρατικής αριστεράς. Παράλληλα η υποχώρηση της αντιιμπεριαλιστικής ιδεολογίας εκδηλωνόταν και στους σχηματισμούς της κομμουνιστικής αριστεράς. Στο χώρο της ανανεωτικής αριστεράς, ιδιαίτερα η αποκομμουνιστοποιημένη συνιστώσα του «Εσωτερικού», η Ε.ΑΡ., κινήθηκε πιο επιθετικά στη συγκυρία του ευρωπαϊσμού, που αναδεικνυόταν στο δεύτερο ήμισυ της δεκαετίας του ’80, λόγω μεγαλύτερης σχετικής εξοικείωσης ήδη από τη δεκαετία του ’70, αντανακλώντας τον ταχύτερο εξευρωπαϊσμό των νέων μικροαστικών στρωμάτων, στα οποία είχε σχετικά σημαντική επιρροή. Η εργατική τάξη ( ενταγμένη κυρίως στο ΠΑΣΟΚ, αλλά και στο ΚΚΕ), έπεται χρονικά των νέων μικροαστικών στρωμάτων σε φιλευρωπαϊκή κατεύθυνση, αλλά προσχωρεί ως αποτέλεσμα και των πολιτικών σοσιαλδημοκρατικής αναδιανομής της περιόδου 1981-85, που ανεβάζουν το βιωτικό και καταναλωτικό επίπεδο της εργατικής τάξης, χωρίς ανατροπή των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής αλλά με ενίσχυση της θεσμικής παρουσίας της στους μηχανισμούς διανομής του παραγόμενου προϊόντος, σε μια γραμμή δηλαδή δυναμικής ταξικής συνεργασίας και κυρίως χωρίς το στοιχείο της αντιιμπεριαλιστικής ρήξης. Αλλά και το ΚΚΕ κινήθηκε προς την ίδια κατεύθυνση υποχώρησης του αντιιμπεριαλισμού και αποδοχής του ευρωπαϊσμού, λόγω της επιρροής που ασκούσε ο γκορμπατσωφισμός και η γενικότερη συγκυρία της σοβιετικής υποχώρησης (12ο Συνέδριο ΚΚΕ, 1987). Η συνάντηση της κομμουνιστικής και κομμουνιστογενούς αριστεράς στο πλαίσιο που ορίζεται από την θετική πρόσληψη του ευρωπαϊσμού, καταγράφεται στο περίφημο Κοινό Πόρισμα (Δεκέμβριος 1988) και την ίδρυση του ενιαίου Συνασπισμού9. Αυτός άλλωστε ήταν και ο λόγος που το πιο προωθημένο και συνειδητό εργατικό πασοκογενές τμήμα, που συνδυάζε το εθνικό με το κοινωνικό σε μια αντιιμπεριαλιστική προοπτική, η ΣΣΕΚ, ενώ αρχικά κινήθηκε σε μια γραμμή συνεργασίας με το ΚΚΕ, που καταγράφηκε στις δημοτικές εκλογές του 198610, σε πολλά εργατικά σωματεία και ομοσπονδίες11, αλλά και στην κατά πλειοψηφία αρνησή της να ενταχθεί στο ΕΣΚ του Γ. Αρσένη12, αρνείται να ενταχθεί στον ενιαίο Συνασπισμό, καταγγέλει τις θέσεις του Κοινού Πορίσματος13 και τελικά απομονώνεται κοινωνικά και εκλογικά, για να επανενταχθεί στο ΠΑΣΟΚ σταδιακά μετά τις εκλογές του Ιουνίου 1989, ως ηττημένη κατάσταση.

Επικεντρώσαμε την παρατήρηση της υποχώρησης της αντιιμπεριαλιστικής ρητορείας στο χώρο των κομμάτων, γιατί αυτά αποτέλεσαν τον κομβικό χώρο, διαμέσου των οποίων οργανώνεται η εκπροσώπηση των κοινωνικών τάξεων, αλλά και η νομιμοποίηση του καπιταλιστικού κράτους14, από το 1974 και μετά15. Διόλου τυχαία ο κομβικός ρόλος του κόμματος αναγνωρίζεται για πρώτη φορά στο Σύνταγμα του 1975 (αρ. 29), αλλά και θεσπίζεται η κρατική χρηματοδότηση των κομμάτων το 1984 (ν. 1443/1984). Τα κόμματα στη συγκυρία 1977-1985 οργανώνουν τις σχέσεις εκπροσώπησης, την αντιπροσώπευση των κυριαρχούμενων κοινωνικών τάξεων, στους μαζικούς χώρους, στα εργατοϋπαλληλικά συνδικάτα, στο αγροτο-συνεταιριστικό κίνημα, στο φοιτητικό συνδικαλισμό, στις επαγγελματικές και επιστημονικές ενώσεις, στην τοπική αυτοδιοίκηση, περιορίζοντας την κοινωνική αυτονομία των μαζικών χώρων και ελέγχοντας το ριζοσπαστισμό της πρώτης μεταπολιτευτικής περιόδου (1974-1976).

Την ίδια στιγμή που τα κόμματα ως σχέσεις εκπροσώπησης εντάσσονται-εγγράφονται στο κράτος, ειδικά μετά τις εκλογές του 1981, ο περίφημος εκδημοκρατισμός του μέχρι τότε μονοκομματικού κράτους της δεξιάς σύμφωνα με την κυβερνητική ορολογία της πασοκικής αλλαγής, λόγω της υποχώρησης και σταδιακά αναίρεσης της γραμμής της πολιτικο-στρατιωτικής αποδέσμευσης και της συναφούς υποχώρησης της αντιιμπεριαλιστικής ιδεολογίας ως ευθέως αντικείμενης στην κυβερνητική πρακτική, αλλά και κυριαρχίας της αντίστοιχης γραμμής της σοσιαλδημοκρατικού χαρακτήρα ταξικής συνεργασίας, αντί της σοσιαλιστικής κοινωνικής ανατροπής, οδηγεί στην ενίσχυση της κίνησης του κόμματος ως σχέση νομιμοποίησης του καπιταλιστικού κράτους. Η κυριαρχία των σχέσεων νομιμοποίησης του κράτους εντός των κομμάτων της αριστεράς εκφράζεται με διττό τρόπο. Με την ραγδαία κρατικοποίηση-ενσωμάτωση στο κράτος στελεχών - μελών των κομμάτων και με την κρατική χρηματοδότηση των κομμάτων. Το κρίσιμο μέγεθος για την αριστερά, για τις δυνάμεις δηλαδή που προσδοκούν και αγωνίζονται για την κοινωνική αλλαγή, δεν είναι η κομματικοποίηση του κράτους, αλλά η κρατικοποίηση του κόμματος. Η ραγδαία ενσωμάτωση στο κράτος δεν οδήγησε σε σοσιαλιστικό μετασχηματισμό του κράτους, αλλά στην αστικοποίηση του σοσιαλιστικού κόμματος. Αυτό είναι ένα βασικό εμπειρικό δεδομένο της δεκαετίας του ’80. Μέσω των διαδικασιών αυτών ενδυναμώνεται με υλικούς όρους ο κεντρικός γραφειοκρατικός μηχανισμός και μετατρέπεται σε ιδιότυπο κοινωνικό στρώμα, το οποίο αναπαράγει στο εσωτερικό του τον καπιταλιστικό καταμερισμό εργασίας ανάμεσα σε διευθυντικά στελέχη και εκτελεστικά μέλη, μια μορφή δηλαδή αναπαραγωγής της διάκρισης διανοητικής-χειρωνακτικής εργασίας. Τα κομματικά στελέχη γίνονται σταδιακά επαγγελματίες της πολιτικής και ειδικότερα του κόμματος16.

Το κόμμα μετατρέπεται σε ιδεολογικό μηχανισμό του κράτους και ειδικότερα για τον ελληνικό κοινωνικό σχηματισμό από τα μέσα της δεκαετίας του ’80 και μετά σε μηχανισμό εσωτερίκευσης, νομιμοποίησης και από τη δεκαετία του 90 και μετά προπαγάνδισης της ιμπεριαλιστικής εξάρτησης, υπό την ειδικότερη μορφή του ευρωπαϊσμού (κυρίως ΠΑΣΟΚ μετά το ’96 και ΣΥΝ της περιόδου 1989-2004, με την εξαίρεση στο σημείο αυτό του Αριστερού Ρευμάτος)17. Η εσωτερίκευση της ιμπεριαλιστικής εξάρτησης, οδηγεί στην αστικοποίηση των κομμάτων της αριστεράς (ΠΑΣΟΚ-ΣΥΝ), δηλαδή στην επίλυση της κυρίαρχης αντίθεσης ιμπεριαλιστική εξάρτηση- αντιιμπεριαλισμός με τρόπο που οδηγεί στην παγίωση της διαδικασίας εσωτερίκευσης των δομών και σχέσεων ιμπεριαλιστικής εξάρτησης (ΗΠΑ-Ευρωγερμανία, Ατλαντισμός), όπως αρθρώνονται με την ελληνική αστική τάξη και συγκροτώντας το συνασπισμό εξουσίας με τη μορφή του εξαρτημένου καπιταλιστικού κράτους. Στον καπιταλιστικό χαρακτήρα εγγράφονται τα συγκεκριμένα στοιχεία της κίνησης της βασικής αντίθεσης (κεφάλαιο-εργασία) και στον εξαρτημένο χαρακτήρα τα ειδικότερα στοιχεία της κίνησης της κυρίαρχης αντίθεσης (ιμπεριαλισμός -λαός). Στο πλαίσιο αυτό, της εσωτερίκευσης της ιμπεριαλιστικής εξάρτησης και άρθρωσής της με την εγχώρια άρχουσα τάξη τμήματα του γραφειοκρατικού κοινωνικού στρώματος των κομμάτων της αριστεράς οσμώνονται και με τμήματα της αστικής τάξης.

Κοινωνία

Σημαντικό τμήμα της αριστερής διανόησης αρνείται την πραγματικότητα της ιμπεριαλιστικής εξάρτησης (με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα το περιοδικό Θέσεις18), ενώ κινείται στην εννοιολόγηση του εθνικού φαινομένου ως κατασκευής, του μεταπολιτευτικού αντιαμερικανισμού ως αποπροσαντολιστικής κατασκευής19, που φαλκιδεύουν τα υποτιθέμενα αυθεντικά στοιχεία του «καθαρού» ταξικού αγώνα. Τα κοινωνικά κινήματα ηγεμονεύονται από τον πολιτισμικό φιλελευθερισμό και τη θεματολογία των μεταϋλιστικών αξιών20. Το εργατο-συνδικαλιστικό κίνημα εκπροσωπείται από την ηγεσία της ΓΣΕΕ, που ήταν υποστηρικτική του εκσυγχρονισμού (κοινωνικά και εσωκομματικά), των Ολυμπιακών Αγώνων (2004) και του Σχεδίου Ανάν (2004), του γιωργοπαπανδρεϊσμού, των μνημονίων και του ΝΑΙ στο δημοψήφισμα (7ος/2015).

Το φοιτητικό κίνημα αρνείται ουσιαστικά τη διαδικασία εσωτερίκευσης της ιμπεριαλιστικής εξάρτησης, καθώς ως κοινωνική κατηγορία που εν δυνάμει και πλειοψηφικά διαμορφώνεται ως νέα μικροαστική τάξη, ακριβώς στη διαδικασία αυτή της εσωτερίκευσης της ιμπεριαλιστικής εξάρτησης της άρνησης της αντι-ΕΕ πάλης, στηρίζει τη διευρυμένη κοινωνική του αναπαραγωγή και κυριαρχία σε βάρος της υπό ευρεία έννοια εργατικής τάξης, να καρπώνεται δηλαδή τμήμα της παραγώμενης υπεραξίας που υπερβαίνει τον κοινωνικά αναγκαίο χρόνο αναπαραγωγής της, διαφορετικά ειπωμένο να διατηρεί περιορισμένο σε σχέση με την εργατική τάξη βαθμό απλήρωτης εργασίας, αναπαράγωντας τον καπιταλιστικό καταμερισμό εργασίας και εδραιώνοντας τον εποπτικό- ελεγκτικό ρόλο της στην παραγωγική διαδικασία21. Μόνο συμπτωματικό δεν είναι που ο φοιτητικός χώρος ως διακριτός κοινωνικός χώρος-κατηγορία στη φάση της έντονης αντιμνημονιακής πάλης της περιόδου 2010-2012, που εμπεριείχε δυνητικά  την εθνικοανεξαρτησιακή διάσταση και την αντιιμπεριαλιστική ρήξη δεν κάνει αυτόνομα την εμφάνισή του. Μένει περιχαρακωμένος εντός των Πανεπιστημίων. Άλλωστε ακόμα και η μαχητική απόκρουση της αναθεώρησης του άρθρου 16 του Συντάγματος την περίοδο 2006-2007, έμεινε σε μια αμυντική διάσταση. Γι’ αυτό και έπεσε ουσιαστικά αμαχητί στη μάχη κατά του ν. 4009/2011 (νόμος Διαμαντοπούλου). Για να μην αναφερθούμε στο λεγόμενο κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης, που όταν ξέσπασε η διεθνής καπιταλιστική κρίση το 2007-2008, το συγκεκριμένο κίνημα κηρύχθηκε σε αφάνεια.

«Αριστερά» και δεξιά των μνημονίων

Μιλώντας λίγο σχηματικά ο ελληνικός κοινωνικός σχηματισμός ηττήθηκε στη δεξιά του εκδοχή, με την έννοια ότι ο ελληνικός καπιταλισμός σαρώθηκε στον ελεύθερο ανταγωνισμό από τα διεθνή μονοπώλια, η οικονομία βρέθηκε με έλλειμμα παραγωγής και την περίοδο των μνημονίων διαδραματίζει το ρόλο του φτωχού συγγενή, εξού και η συμπεριφορά των πολιτικών εκπροσώπων του (ΝΔ, λεγόμενο ΠΑΣΟΚ, το ακραίο κέντρο κλπ). Ηττήθηκε όμως και στην αριστερή του διάσταση, καθώς το κόμμα, ο ΣΥΡΙΖΑ, αρνήθηκε (τελικά) -όπως απαιτούσε η ιδεολογική  προέλευση των βασικών συνιστωσών του - την κυρίαρχη αντίθεση του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού που ήταν η διαδικασία εσωτερίκευσης της ιμπεριαλιστικής εξάρτησης (ευρωπαϊσμός) και συναφώς την αντιιμπεριαλιστική πάλη (αντι-ΕΕ). Ως εκ τούτου η κρατικοποίησή του οδηγεί στην πλήρη και οργανική ενσωμάτωσή του στο εξαρτημένο καπιταλιστικό κράτος, στην εφαρμογή ακραίων νεοφιλελεύθερων πολιτικών, στην εσωτερίκευση, νομιμοποίηση και προπαγάνδιση της ιμπεριαλιστικής εξάρτησης της χώρας με την ειδικότερη μορφή των μνημονίων και τη συρρίκνωση της λαϊκής κυριαρχίας, τελικά την επίλυση της βασικής αντίθεσης κεφαλαίου-εργασίας υπέρ των κεφαλαιοκρατικών συμφερόντων διεθνοποιημένων και εγχώριων, στη συνάρθρωσή τους. Ο ΣΥΡΙΖΑ είναι κόμμα της Ε.Ε. Με ότι αυτό συνεπάγεται. Όπως ακριβώς και τα υπόλοιπα κόμματα του μνημονιακού τόξου. Όπως ακριβώς και το Κόμμα Ευρωπαϊκής Αριστεράς.

Η ενότητα εθνικού-κοινωνικού

Η ενότητα του εθνικού με τον κοινωνικό αγώνα σε μια αντιιμπεριαλιστική-δημοκρατική προοπτική είναι ο δρόμος του αγώνα για τις κυριαρχούμενες κοινωνικές τάξεις, σε μια περίοδο διαρκούς όξυνσης των γεωπολιτικών-γεωοικονομικών συγκρούσεων, όπως εκδηλώνονται με εμπόλεμες μορφές, αλλά και στην τάση εκτεταμένων μετακινήσεων πληθυσμών στο ευρύτερο πλαίσιο του παγκόσμιου αγώνα για την κατανομή αγαθών και πόρων, που φαίνεται ότι θα είναι ένα από τα βασικά επίδικα του 21ου αιώνα, όπως εύστοχα είχε επισημάνει σ’ ένα από τα τελευταία του κείμενα ο Παναγιώτης Κονδύλης22. Η διαδικασία εσωτερίκευσης της ιμπεριαλιστικής εξάρτησης, ελέγχου ουσιαστικά της κίνησης του εθνικού κοινωνικού σχηματισμού μέσω (και) της κρατικοποίησης των κόμματων, πρέπει να είναι ένα βασικό ερμηνευτικό συμπέρασμα του λεγόμενου κύκλου της μεταπολίτευσης που άνοιξε ορμητικά για τις εργαζόμενες τάξεις, μετά την κατάρρευση της δικτατορίας και την τραγωδία της Κύπρου και κατέληξε στη μνημονιακή τραγωδία.   
             
1 Πουλαντζάς Ν., Οι κοινωνικές τάξεις στον σύγχρονο καπιταλισμό, εκδ. Θεμέλιο, 2001, σελ. 28-29, 51-53, 56 και του ιδίου Η κρίση των δικτατοριών, εκδ. Ινστιτούτο Ν. Πουλαντζάς & Θεμέλιο, 2006, σελ. 22

2Για μια περιεκτική ανάλυση της σχέσης βασικής και κυρίαρχης αντίθεσης ή της δυναμικής σχέσης κύριας και δευτερεύουσας όψης της βασικής αντίφασης ανάλογα με την πολιτική συγκυρία, βλ. Harnecker M., Βασικές έννοιες του ιστορικού υλισμού, εκδ. Παπαζήση, χ.χ.ε., σελ. 151-154

3 Για τη σχετική συζήτηση στο γαλλικό σοσιαλιστικό κόμμα κατά τη δεκαετία του ’80, βλ. Μποτόπουλος Κ.,Σοσιαλιστές και εξουσία, εκδ. Πόλις, 1994
 

4 ΠΑΣΟΚ : 9η Σύνοδος ΚΕ, ΛΑΟΣ- ΠΑΣΟΚ στο δρόμο της Αλλαγής, εκδ. ΚΕΜΕΔΙΑ-ΠΑΣΟΚ, 1982 σελ. 68.
 

5 Με όρους πασοκογενούς αντιπολίτευσης όπως συγκεκριμένα διατυπώθηκε ακριβώς ως κριτική στην απόφαση της 9ης Συνόδου της ΚΕ ΠΑΣΟΚ,  το ιδεολογικά επιθυμητό θα τείνει να περιορίζεται στα όρια του πολιτικά εφικτού και όχι το αντίστροφο, ως αποτέλεσμα της σε τελευταία ανάλυση προτεραιότητας των υλικών επί των ιδεολογικών όρων σε μια συγκυρία συγχώνευσης του κόμματος με το κράτος και περιορισμού της σχετικής αυτονομίας του συλλογικού υποκειμένου, το οποίο με τη σειρά του αδυνατεί να οργανώσει συλλογικά το κοινωνικά αναγκαίο, που αποδιαρθρώνεται ως αποτέλεσμα τελικά της κυριαρχίας της αστικής ηγεμονίας στο λαϊκό μπλοκ, βλ. Τζουβάνος Δ., Εφικτά και Αναγκαία, περ. Φυλλάδιο για το σοσιαλιστικό κίνημα, τχ. 3ο/1982, σελ. 9-12.
Η πάλη ενάντια στην κρατικοποίηση του κόμματος σε επίπεδο ΚΕ μορφοποιήθηκε σε δύο εσωκομματικές καταστάσεις. Η μία ήταν σε στελέχη της Επιτροπής Οργανωτικού την περίοδο 1982-1983, που κορυφώθηκε στην 10η Σύνοδο της ΚΕ. ΠΑΣΟΚ (7ος/83) και οδήγησε στη διαγραφή του Καργόπουλου και των συντρόφων του από την Ε.Ο., βλ. Καργόπουλος Ν., Από την Αντιεισήγηση στη 10η Σύνοδο ΚΕ ΠΑΣΟΚ (30-31/7/1983) μέχρι την ίδρυση του ΑΣΚΕ (28-2-1984), εκδ. ΑΣΚΕ (1), 2005. Η άλλη ήταν το ΠΑΣΟΚ Ιταλίας, όπως μορφοποιείται στην πάλη κατά της κεντρικής γραφειοκρατίας την περίοδο 1979-1990, βλ. Χαραλαμπίδης Μ., ΠΑΣΟΚ : Η σύγκρουση του νέου με το παλιό, εκδ. Γόρδιος, 1993, του ιδίου Για το νέο ραντεβού με την ιστορία- εγκώμιο στην πολιτική (εισήγηση στην πολιτικο-οργανωτική συνδιάσκεψη του ΠΑΣΟΚ, Ιούλιος 1995), εκδ. Γόρδιος, 1995, σελ. 48-50.
Τελικά το ασυμβίβαστο μεταξύ κομματικού-κρατικού αξιώματος ψηφίστηκε στο 8ο συνέδριο ΠΑΣΟΚ (Μάρτιος 2008). Το ΠΑΣΟΚ όμως ήταν πλέον οργανικά κρατικοποιημένο κόμμα και το «ασυμβίβαστο» θεσπίστηκε ως προδρομικό φαινόμενο μιας φιλελεύθερης εκδοχής ουδετερότητας του κράτους-αποπολιτικοποίησης της διοίκησης, που επιβάλλεται στους μνημονιακούς καιρούς διαμέσου της αφαίρεσης ουσιαστικά κεντρικών αρμοδιοτήτων της Ελληνικής Δημοκρατίας, με τη μορφή της θεσμικής ανεξαρτησίας των συγκεκριμένων δομών και υπαγωγής τους στον έλεγχο των μηχανισμών της Ε.Ε. Πιο πρόσφατο παράδειγμα η θεσμική ανεξαρτητοποίηση της Γενικής Γραμματείας Εσόδων από την ελληνική κυβέρνηση. Πρόκειται για κομβικής σημασίας μετασχηματισμό του κράτους και συρρίκνωσης της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας.
                                                                                    

6 2η Ειδική Σύνοδος ΚΕ ΠΑΣΟΚ (η λεγόμενη σύνοδος της Χαλκίδας, Μάρτιος 1986), περ. Σοσιαλιστική Θεωρία και Πράξη, τχ. 2ο/1986,  22η Σύνοδος ΚΕ ΠΑΣΟΚ (Μάιος 1987), περ. Σοσιαλιστική Θεωρία και Πράξη, τχ. 3ο/1987.
 

7 Παπανδρέου Α., Το ΠΑΣΟΚ μπροστά στο παρόν και το μέλλον της Ελλάδας, εκδ. ΠΑΣΟΚ. Ιούλιος 1988. Μ’ αυτήν την αναφορά δεν υποστηρίζουμε ότι ο Α.Π. δεν συμβάλει στη συγκεκριμένη μετεξέλιξη του ΠΑΣΟΚ, έστω και δύσθυμα – βλ. Βούλγαρης Γ., Η Ελλάδα της μεταπολίτευσης, 1974-1990, εκδ. Θεμέλιο 2002, σελ. 289, 329-334 - απλά ότι  πρόκειται για κείμενα, ειδικά το λεγόμενο μανιφέστο του 1988 που φέρει την υπογραφή του, αλλά όχι βασικά  χαρακτηριστικά της αναλυτικής σκέψης του Α.Π., βλ. Χαραλαμπίδης Μ., ΠΑΣΟΚ : Η σύγκρουση.... οπ.π., σελ. 109-113. Κοινώς βρίσκονται σε ρήξη με τη θεωρία της εξάρτησης και κινούνται πλησιέστερα στα θεωρητικά σχήματα του εκσυγχρονισμού.
 

8 Η προσχώρηση στην Σοσιαλιστική Διεθνή του ΠΑΣΟΚ (Απόφαση 31ης Συνόδου ΚΕ, Νοέμβριος 1989), επικυρώνει τυπικά μια διαδικασία που είχε ουσιαστικά ολοκληρωθεί. Γι’ αυτό και δεν συνάντησε εσωκομματικές αντιδράσεις.
 

9 Την περίοδο 1985-1987 με την υπογραφή (12ος/1985) και εφαρμογή (7ος/1987) της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης τίθενται τα θεμέλια της νεοφιλελεύθερης-υπεριμπεριαλιστικού-ομοσπονδιακού χαρακτήρα εξέλιξης της ΕΟΚ-ΕΕ σε πολιτικό μηχανισμό της δικτατορίας του μονοπωλιακού κεφάλαιου, υπό την ηγεμονία της χρηματιστικής μερίδας, ως αποτέλεσμα της κυρίαρχης δυναμικής του διεθνοποιημένου καποταλισμού που έλαβε την ειδικότερη μορφή  επιβολής των τεσσάρων (4) βασικών ελευθεριών κίνησης κεφαλαίου-εργασίας-αγαθών-υπηρεσιών, ως του ενιαίου ανταγωνιστικού πανευρωπαϊκού πεδίου, βλ. και Φωτόπουλος Τ., Η νεοφιλελεύθερη συναίνεση και η κρίση της οικονομίας ανάπτυξης, εκδ. Γόρδιος 1993.
Είναι χαρακτηριστικό ότι την περίοδο 1983-1985 έχει προηγηθεί : Α).  Η δημοψηφισματική κατάργηση της ΑΤΑ στην Ιταλία (scala mobile) με πρωτοβουλία και του Ιταλικού Σοσιαλιστικού Κόμματος, Ιούνιος 1985, βλ. Μπαλαμπανίδης Γ., Ευρωκομμουνισμός. Από την κομμουνιστική στη ριζοσπαστική ευρωπαϊκή αριστερά, εκδ. Πόλις, 2015, σελ. 421, Β). Η υποχώρηση του γαλλικού σοσιαλιστικού κόμματος σε αντιπληθωριστικής-μονεταριστικές πολιτικές (Μάρτιος 1983), βλ. Βαλλιάνος Χ., Ποιός θυμάται τη 10η Μαϊου 1981; Σημειώσεις για τη γαλλική ‘αλλαγή’, περ. Θέσεις, τχ. 105/2008 και 106/2009, Γ). Η ανατροπή της κεϋνσιανής πολιτικής και η επιβολή του διετούς σταθεροποιητικού προγράμματος λιτότητας (Οκτώβριος 1985), βλ. Σημίτης Κ., (εισαγωγή),Η πολιτική της οικονομικής σταθεροποίησης, εκδ. Γνώση, 1989.
 

10 Εφημ. Το Ποντίκι, 21-11-1986
 

11 Βερναρδάκης Χ- Μαυρής Γ., Η πάλη των τάξεων και κόμματα 1985-1987. Η κρίση εκπροσώπησης σε εξέλιξη, περ. Θέσεις, τχ. 22ο/1988.
 

12 Απόφαση ΚΕ ΣΣΕΚ, Απρίλιος 1987
 

13 ΣΣΕΚ : Πολιτική και οργανωτική απόφαση της ιδρυτικής σύσκεψης Μετώπου Εργαζομένων, 10-12-1988.
 

14 Για το ζήτημα του κόμματος ως διπλής συνάρθρωσης των σχέσεων εκπροσώπησης-νομιμοποίησης, βλ. Βερναρδάκης Χ., Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα 1974-1985. Σχέσεις εκπροσώπησης και σχέσεις νομιμοποίησης στο φως του πολιτικού και κοινωνικού ανταγωνισμού, αδημ. Διδακτορική Διατριβή, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης, Πανεπιστήμιο Αθηνών, 1995.
 

15 Η κεντρικότητα του κόμματος έναντι του συνδικάτου, του πολιτικού επί του κοινωνικού, εδράζεται επί συγκεκριμένων υλικών όρων κίνησης της πάλης των τάξεων στην Ελλάδα και πιο συγκεκριμένα του σχετικά αργού ρυθμού μονοπωλιακής συσσώρευσης κεφαλαίου, της αργόσυρτης διαδικασίας συγκέντρωσης-συγκεντροποίησης κεφαλαίου και παραγωγής, επομένως και εργατικής τάξης και αντιστοίχως διευρυμένα αναπαραγώμενης διάσπαρτης μικροϊδιοκτητικής κοινωνικής δομής, με ότι συνεπάγεται για τη δομή απασχόλησης, βλ. για όλα τα ανωτέρω αντί πολλών Λύτρας Α. Προλεγόμενα στη θεωρία της ελληνικής κοινωνικής δομής, εκδ. Νέα Σύνορα-Α.Α.Λιβάνη, 1993
 

16 Όπως εύστοχα και περιεκτικά το έθεσε ένας σύντροφος, αναφερόμενος σε πολιτικά και συνδικαλιστικά στελέχη της αριστεράς με την ευρεία έννοια « Υπάρχει μια φράση διάσημη που αναπαράγεται στους χώρους της αριστεράς. Δεν υπάρχει η αριστερά για μας, αλλά εμείς για την αριστερά. Κακά τα ψέματα σύντροφοι. Όταν είσαι επαγγελματικό στέλεχος 20 ή 30 χρόνια – σε μια περίοδο κρατικοποίησης κομμάτων/ συνδικάτων συμπληρώνω- δεν υπάρχεις εσύ για την αριστερά, αλλά η αριστερά υπάρχει για σένα».
 

17 Το ΚΚΕ έχει μια διαφορετική εξέλιξη από το 1991 και μετά, που προφανώς έχει την αφετηρία της στη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και διακρίνεται ουσιαστικά σε τρεις περιόδους. Η πρώτη που αφορά την πάλη για τη διατήρηση του κόμματος, της παραδοσιακής κομμουνιστικής του φυσιογνωμίας και της γραφειοκρατίας του (1991-1994, 13ο και 14ο συνέδριο 1991). Η περίοδος που χαρακτηρίζεται από τη γραμμή του Αντιιμπεριαλιστικού Αντιμονοπωλιακού Δημοκρατικού Μετώπου (15ο συνέδριο, 1996), πιο ανοιχτή στις κινήσεις της κοινωνίας, μετωπική κατεύθυνση. Και τέλος η σχετικά κλειστή σεχταριστική γραμμή (μια λογική ΠΑΜΕ) που κυριαρχεί από το 2005 και μετά (17ο συνέδριο) και ουσιαστικά το κόμμα αρνείται να παρέμβει με όρους μαζικής πολιτικής στην αντιμνημονιακή πάλη μετά το 2010 και στην προκαλούμενη κρίση εκπροσώπησης, αφήνοντας ανοιχτό πεδίο στην ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ.
 

18 Ενδεικτικό του πολιτικού αδιεξόδου που οδηγείται, κατά τη γνώμη μας, η συγκεκριμένη γραμμή, είναι το κείμενο αποτίμησης της πορείας του ΣΥΡΙΖΑ,  Γ. Μηλιός,ΣΥΡΙΖΑ 2004-2015 : Από την «ανατροπή» στο μνημόνιο-3, περ. Θέσεις, τχ. 134ο/2016, στοhttp://www.theseis.com/index.php?option=com_content&task=view&id=1324&Itemid=29, πρόσβαση στις 31-5-2016. Ο συντάκτης στέκεται σχετικά αμήχανα στο εύλογο ερώτημα τι θα γινόταν σε περίπτωση που οι δανειστές αποφασιστικά αρνούνταν μια πολιτική κοινωνικής αναδιανομής φορολογικού κατά βάση χαρακτήρα, στη μη επιβολή της οποίας συμπυκνώνεται η κριτική του Γ.Μ. στον κυβερνητικό ΣΥΡΙΖΑ. Η κριτική όμως, ακόμα και αν θεωρηθεί βάσιμη, μένει μετέωρη. Η διαφορά είναι έμφασης και όχι ουσίας. Ακριβώς γιατί ο Γ.Μ. αρνείται τη γραμμή της αντιιμπεριαλιστικής ρήξης. Αυτό δεν αναιρεί το γεγονός της εσωκομματικής διαφοροποίησης του Μηλιού από την ηγετική ομάδα του ΣΥΡΙΖΑ τουλάχιστον από τον Ιούνιο 2014 και το γεγονός της αποχώρησής του.
 

19 Για μια  ανάγνωση της εθνικοανεξαρτησιακής και αντιαμερικανικής ιδεολογίας κατά την πρώτη περίοδο της μεταπολίτευσης, με σαφή διάθεση υποβάθμισης των υλικών όρων κίνησης του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού, βλ. Λαλιούτη Τ., Ο αντιαμερικανισμός και το εθνικό αφήγημα της μεταπολίτευσης, 1974-1985 : Ανορθολογικά στοιχεία, ορθολογικές χρήσεις, και Γαζή Ε.,Μεταπλάσεις της ελληνικής εθνικής ιδεολογίας και ταυτότητας στη μεταπολίτευση, στο συλλογικό Αυγερίδης Μ.- Γαζη Ε. – Κορνέτης Κ., Μεταπολίτευση : Η Ελλάδα στο μεταίχμιο δύο αιώνων, εκδ. Θεμέλιο, 2015

20Για μια κριτική των μετανεωτερικών πολλαπλών υποκειμένων, της  μεταμοντέρνας θεώρησης, των κινημάτων ταυτότητας και μεταϋλιστικών αξιών που κινούνται στο χώρο της αριστεράς, αλλά βρίσκονται σε ρήξη αφενός με το μαρξισμό, αφετέρου με την εργατική τάξη και τους συμμάχους της, καθώς αναφέρονται κυρίως σε μικροαστικά κοινωνικά στρώματα βλ. Μπελαντής Δ.,Αριστερά και εξουσία. Ο «δημοκρατικός δρόμος» προς τον σοσιαλισμό, εκδ. Τόπος, 2014, σελ. 192-218
 

21 Για τον ιδιαίτερο τρόπο κοινωνικής αναπαραγωγής των μερίδων της μικροαστικής τάξης (παραδοσιακής και νέας), στη βάση της κοινής οικονομικής τους βάσης και του περιορισμένου σε σχέση με την εργατική τάξη βαθμού εκμετάλλευσης της εργασίας τους, βλ. Σακελλαρόπουλος Σ. Μετασχηματισμοί στη διάρθρωση της ελληνικής κοινωνίας 1991-2011, περ. Τετράδια, τχ. 65ο/2016, σελ. 62
 

22 Κονδύλης Π., Από τον 20ο στον 21ο αιώνα. Τομές στην πλανητική πολιτική περί το 2000, εκδ. Θεμέλιο, 1998, σελ.69 επ. 

http://tvxs.gr/