Επιτακτικά λήμματα

Του Παντελή Μπουκάλα

Επίταξη ή επιστράτευση; Τι επιτάσσεται και τι επιστρατεύεται; Το «επί» είναι ίδιο (το «επί» της επιθετικής εξουσίας), όμως οι δύο λέξεις που σχηματίζονται με δεύτερο συνθετικό το «τάσσω» ή το «στρατεύω» έχουν τις διαφορές τους, όχι μόνο γραμματικής τάξεως. Τις διαφορές αυτές τις είχε επικυρώσει η γραφειοκρατική χρήση των δύο λέξεων τα περασμένα χρόνια (τότε που ο κ. Σαμαράς κατανοούσε την κοινωνική ανυπακοή ως απόρροια της κρατικής αναλγησίας, ο δε κ. Βενιζέλος ζητούσε να καταργηθεί ο περί επιστρατεύσεως νόμος) και τις αναγνώριζε σχεδόν αμέσως η συλλογική ακοή. Και να μην έχεις μνήμες Κατοχής, άλλο πράγμα εννοείς ως επίταξη και άλλο ως επιστράτευση. Πολιτικό είναι το πρόβλημα, όχι γλωσσικό, αν και στον τόπο μας ο γλωσσικός πόλεμος, με τις υφέσεις και τις εξάρσεις του, δεν λέει να λήξει· κάθε εποχή παράγει τους αττικιστές της, που πρεσβεύουν πως η δημοτική γλώσσα είναι φτωχή και κολοβωμένη. Ακόμα και η κλιτική μοίρα των παλαιών τριτοκλίτων παίρνει τις πολιτικές της προεκτάσεις, η δε υπόθεση του τελικού νι (φεύγει; μένει; και πού;) θεωρείται εθνική από αρκετούς και ανάλογης κρισιμότητας με το δημογραφικό. Παρότι κάθε εξουσία εκπονεί το δικό της λεξικό, αποδίδοντας νέες σημασίες σε παλαιά λήμματα (ξέρουμε λ.χ. με ποιο νόημα εμπλουτίστηκε η «ανθρωπιστική επιχείρηση» στο λεξικό της Νέας Τάξης), καμιά φορά αναγκάζεται να προσφύγει στα ήδη κυκλοφορούντα. Αν το κυβερνητικό επιτελείο που αποφάσισε την «επίταξη των απεργών του μετρό» είχε τον χρόνο ή την όρεξη να βυθιστεί σε λεξικογραφικές σελίδες, ώστε να διακριβώσει την έννοια της κρίσιμης λέξης, δεν το ξέρουμε, αλλά μια και είναι τόσο πολλά αυτά που δεν θα μάθουμε ποτέ, δεν πειράζει. Εκ του αποτελέσματος, πάντως, εικάζεται ότι και όσοι πήραν την απόφαση και όσοι τους πρόσφεραν τη μιντιακή υποστήριξή τους, υιοθέτησαν την ερμηνεία του λήμματος «επίταξη» από το Λεξικό Μπαμπινιώτη: «Συνταγματικά κατοχυρωμένη επιστράτευση ατόμων ή κατάληψη ιδιοκτησίας για την εξυπηρέτηση στρατιωτικών ή κοινωνικών αναγκών σε περίπτωση εκτάκτου ανάγκης». Αντίθετα, δεν έλαβαν υπόψη τους όσα λέει το Λεξικό Δημητράκου: «Η υπό του κράτους εν καιρώ επιστρατεύσεως αυθαίρετος κατάληψις κινητής ή ακινήτου ιδιοκτησίας, επί αποζημιώσει του ιδιοκτήτου» κτλ. Μάλιστα δανείστηκαν την ερμηνεία από την πρώτη έκδοση του Λεξικού Μπαμπινιώτη, διότι στη δεύτερη έκδοσή του η επίταξη δεν σημαίνει πια επιστράτευση προσώπων αλλά αφορά μόνο πράγματα: «Η με μονομερή πράξη της Διοίκησης στέρηση της χρήσης και της κάρπωσης του πράγματος από τον ιδιοκτήτη του η οποία έχει προσωρινό μόνο χαρακτήρα» κτλ. Δηλαδή δεν έχουμε πλέον λεξικογραφική εξίσωση της επίταξης (πραγμάτων) με την επιστράτευση (προσώπων). Στο πεδίο της πολιτικής, όμως, η εξίσωση αυτή εξακολουθεί να ισχύει, αφού εκεί ο άνθρωπος παραμένει πράγμα, res, ούτε καν γυμνό σώμα. Οπότε, και επιτάσσεται και επιστρατεύεται. www.kathimerini.gr