Φταρνίζεται η Τουρκία, αρρωσταίνει (ξανά) η Ελλάδα;

Του Γιώργου Στάμκου

Σε τροχιά πολυεπίπεδης κρίσης δείχνει να εισέρχεται η γειτονική μας Τουρκία, δημιουργώντας ποικίλους προβληματισμούς σχετικά με τις επιπτώσεις που μπορεί αυτή να έχει πάνω στην ασθμαίνουσα Ελλάδα. Κρίση πρωτίστως πολιτική, που εκδηλώθηκε αρχικά τον περασμένο Ιούνη με τη μαζική ανυπακοή και εξέγερση του πιο δυναμικού και εκδυτικισμένου τμήματος της τουρκικής κοινωνίας, ουσιαστικά ενάντια στην “ισλαμική ατζέντα” της κυβέρνησης του Ταγίπ Ερντογάν.

Αφορμή υπήρξε η διαμάχη γύρω από την “αξιοποίηση” του πάρκου Γκεζί στην Κωνταντινούπολη, αλλά η βαθύτερη αιτία είναι η υφέρπουσα σύγκρουση μεταξύ της Ισλαμικής Τουρκίας, που κοιτάει προς τη Μέση Ανατολή και το μουσουλμανικό κόσμο, με την Κοσμική Τουρκία που κοιτάει προς την Ευρώπη και τη Δύση. Ουσιαστικά πρόκειται για μια “κρίση ταυτότητας”, που διέπει την τουρκική κοινωνία τουλάχιστον από τη στιγμή της ίδρυσης της Τουρκικής Δημοκρατίας.

Οι μαζικές διαδηλώσεις και οι αναταραχές, κυρίως στην Κωνσταντινούπολη και σε άλλες μεγάλες πόλεις της δυτικής Τουρκίας, δημιούργησαν μια εικόνα πολιτικής αστάθειας, που έβλαψε το προφίλ της “ήρεμης δύναμης”, το οποίο πάσχιζε επί χρόνια να προβάλλει η ισλαμοδημοκρατική κυβέρνηση Ερντογάν, έχοντας πλέον στα νοτιοανατολικά της σύνορα και την ανοικτή πληγή που λέγεται Συρία. Το γόητρο του Ερντογάν τραυματίστηκε, αλλά όχι θανάσιμα. Το πλήγμα όμως στην, “ανθηρή” κατά τα άλλα, τουρκική οικονομία υπήρξε πιο σοβαρό και επιδεινώθηκε ακόμη περισσότερο με τις αποκαλύψεις για τα τεράστια σκάνδαλα διαφθοράς τον περασμένο Δεκέμβρη. Όλα αυτά, σε συνδυασμό με την κλιμακούμενη απαξίωση των λεγόμενων αναδυόμενων οικονομιών, κυρίως λόγω της σταδιακής μεταβολής της πολιτικής των επιτοκίων της FED (μείωση της ποσοτικής χαλάρωσης), επανέφεραν την Τουρκία στην επικίνδυνη ζώνη των χωρών που μαστίζονται από την κρίση.

Η οικονομική κρίση κτυπά και την πόρτα της Τουρκίας

Στις 29 Ιανουαρίου 2014 η Κεντρική Τράπεζα της Τουρκίας αναγκάστηκε να ανεβάσει και πάλι το overnight επιτόκιο στο 12% από 7,75%, ενώ είχε προηγηθεί μια άνοδος από το 3,5%. Αυτή η έκτακτη “πυρόσβεση” έγινε για να αντιμετωπιστεί η βουτιά της τουρκικής λίρας, που έφτασε στις 3,1 λίρες ανά ευρώ. Η σημαντική αυτή άνοδος των επιτοκίων, παρότι προφυλάσσει για την ώρα το τουρκικό νόμισμα από περαιτέρω υποτίμηση, εντούτοις δημιουργεί πληθωριστικές πιέσεις, αύξηση του κόστους του χρήματος και της εξυπηρέτησης των δανείων και γενικώς αποτελεί τροχοπέδη για τη συνέχιση της οικονομικής ανάπτυξης. Ήδη η Τουρκία κατεβάζει ταχύτητα, καθώς έτρεχε με 8% ανάπτυξη το 2010 και 2011, ενώ τώρα ευελπιστεί στην καλύτερη περίπτωση σε μια ανάπτυξη λίγο κάτω από το 4% για το 2014. Ταυτόχρονα το κόστος εξυπηρέτησης του τουρκικού δημοσίου χρέους αυξάνει και τα επιτόκια των 10ετών ομολόγων βρίσκονται στο ψηλότερο σημείο εδώ και τρία χρόνια, εξαιτίας κυρίως του μαζικού “ξεφορτώματος” των ξένων επενδυτών.

Βέβαια η Τουρκία δεν είναι η μόνη αναδυόμενη οικονομία που αντιμετωπίζει αυτή την περίοδο την απειλή της οικονομικής κρίσης και χρηματοδότησης. Παρόμοια προβλήματα αντιμετωπίζουν και η Ουκρανία, η Αργεντινή, η Βραζιλία κ.α. Ωστόσο η Τουρκία είναι ο μεγάλος ανατολικός μας γείτονας και πολύ σημαντικός οικονομικός εταίρος της Ελλάδας. Με απλά λόγια αν η Τουρκία ξαφνικά “αρρωστήσει”  η πολυπόθητη οικονομική ανάκαμψη της Ελλάδας θα καθυστερήσει πολύ ακόμη να έρθει.

Ό,τι είναι κακό για την Τουρκία είναι καλό και για την Ελλάδα;

Υπάρχουν βέβαια αρκετοί Έλληνες που αντιμετωπίζουν χαιρέκακα την επικείμενη οικονομική κρίση της Τουρκίας, έχοντας προσκολληθεί στην “ψυχροπολεμική” αντίληψη πως ό,τι είναι κακό για την Τουρκία είναι καλό για την Ελλάδα. Στην πραγματικότητα ισχύει ακριβώς το αντίθετο: Ό,τι είναι κακό για την Τουρκία είναι κακό και για την Ελλάδα. Σε αντίθεση με αυτό που ίσχυε πριν από δύο με τρεις δεκαετίες, οι οικονομίες των δύο χωρών είναι σήμερα πολύ πιο στενά και πολυεπίπεδα διασυνδεδεμένες. Ο ανατολικός μας γείτονας δεν είναι απλά ένας ακόμη οικονομικός μας εταίρος. Είναι ο μεγαλύτερος αυτή τη στιγμή εμπορικός μας εταίρος.

Πιο συγκεκριμένα , ενώ το 2008 οι εμπορικές συναλλαγές με την Τουρκία ήταν 2,428 εκ. δολάρια (με την Τουρκία να έχει ένα πλεόνασμα της τάξεως των 861 εκ. δολ.) το 2012 οι συνολικές εμπορικές συναλλαγές έφτασαν τα 5 δισεκατομμύρια δολάρια. Από αυτά το 1,5 δισ. δολ. ήταν οι εξαγωγές της Τουρκίας προς την Ελλάδα, ενώ τα 3,5 δισεκατομμύρια δολάρια ήταν οι εξαγωγές της Ελλάδας προς αυτήν. Αυτό σημαίνει πως η Ελλάδα είχε μόνον το 2012 ένα εμπορικό πλεόνασμα της τάξεως των δύο δισεκατομμυρίων δολαρίων στις συναλλαγές της με την Τουρκία, καθιστώντας έτσι τη γειτονική μας χώρα τον υπ' αριθμόν ένα εμπορικό μας εταίρο. Εύκολα μπορείτε να φανταστείτε τι θα συνεπάγονταν για την Ελλάδα της κρίσης και της οικονομικής ύφεσης, αν έλειπαν κι αυτά τα  δύο δισεκατομμύρια δολάρια καθαρό πλεόνασμα, που προήλθαν από την Τουρκία:ακόμη βαθύτερη ύφεση, ακόμη μεγαλύτερη ανεργία.

Η ταχύτητα αναπτυσσόμενη τουρκική οικονομία των 75 εκατομμυρίων κατοίκων έδωσε τα προηγούμενα χρόνια μια “ανάσα ζωής” στην παραπαίουσα ελληνική οικονομία και βιομηχανία, απορροφώντας αγροτικά προϊόντα (π.χ. βαμβάκι κ.α.), πετρελαιωδή, καταναλωτικά αγαθά, πρώτες ύλες ακόμη και ελαφρύ βιομηχανικό εξοπλισμό. Ήταν μια πολύτιμη εξαγωγική διέξοδος που διέσωσε πολλές ελληνικές επιχειρήσεις και θέσεις εργασίας. Τι θα συμβεί αν ξαφνικά αρχίσει να φρενάρει η ζήτηση στην τουρκική αγορά και πέσουν κατακόρυφα οι ελληνικές εξαγωγές;

Κίνδυνος απαξίωσης των ελληνικών επενδύσεων

Ένας άλλος κρίσιμος τομέας, που σίγουρα θα πληγεί, είναι αυτός των ελληνικών επενδύσεων στην Τουρκία. Ενώ από το 2002 ως το 2012 οι τουρκικές επενδύσεις στην Ελλάδα ήταν μόλις 47 εκατομμύρια δολάρια, οι αντίστοιχες ελληνικές προς την Τουρκία έφτασαν τα 6,6 δισεκατομμύρια! Περίπου 400 ελληνικές επιχειρήσεις δραστηριοποιούνται σήμερα στην τουρκική οικονομία, με μεγαλύτερη επένδυση εκείνη της Finans Bank, θυγατρικής της ΕΤΕ. Είναι γνωστό πως τα μεγάλα κέρδη της θυγατρικής της στην Τουρκία έσωσαν τους ισολογισμούς της Εθνικής Τράπεζας από ασήκωτα ελλείμματα κι από επιπλέον ανακεφαλαιοποίηση (άρα λιγότερη επιβάρυνση στους Έλληνες φορολογούμενους). Τι θα συμβεί αν μια βύθιση της τουρκικής οικονομίας απαξιώσει όλες αυτές τις ελληνικές επενδύσεις;

Τέλος το 2013 ήταν όντως ένα έτος-ρεκόρ για τον ελληνικό τουρισμό, που έφτασε αισίως τα 18,5 εκατομμύρια επισκέπτες, προσφέροντας στη χώρα πολύτιμα έσοδα και θέσεις εργασίας. Τη μεγαλύτερη αύξηση τουριστών την είχαμε εκ μέρους της Ρωσίας και της Τουρκίας. Παρά τα εμπόδια της βίζας Σένγκεν το 2013 επισκέφθηκαν τη χώρα μας περίπου 800.000 Τούρκοι τουρίστες, που άνηκαν κυρίως στη μεσαία και ανώτερη τάξη με αντίστοιχη μόρφωση. Οι τουρίστες αυτοί, που θεωρούνται γενικά καλοί πελάτες, ψωνίζουν αρκετά, ενώ στις ταβέρνες αφήνουν συχνά γενναιόδωρο πουρμπουάρ, τόνωσαν την τουριστική κίνηση κυρίως στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, στη Θράκη, στη Χαλκιδική και στη Θεσσαλονίκη, δηλαδή σε περιοχές που μαστίζονται από υψηλή ανεργία. Ποιος από αυτές τις περιοχές θα χαρεί αν ξαφνικά μειωθεί αυτή η σημαντική τουριστική ροή;
Δεν χρειάζεται βέβαια να αναφερθούμε και στο ζωτικής σημασίας ζήτημα τηςενεργειακής διασύνδεσης των δύο χωρών, τους αγωγούς φυσικού αερίου και το πολύ σημαντικό έργο του αγωγού ΤΑΡ, που είναι σε φάση εξέλιξης...

Διαφορές και αμοιβαία συμφέροντα

Η Ελλάδα και η Τουρκία έχουν ασφαλώς σημαντικές διαφορές και προβλήματα, που πρέπει να επιλύσουν μεταξύ τους, με κυριότερα το Κυπριακό και τα ζητήματα της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ στο Αιγαίο. Ζητήματα τα οποία ανάγονται πλέον και στο επίπεδο των Ευρω-τουρκικών σχέσεων. Έχουν ωστόσο και τεράστια κοινά και αμοιβαία συμφέροντα, τα οποία αμβλύνουν αυτές τις διαφορές και βοηθούν την προοπτική ειρηνικής τους επίλυσης.

Μια Τουρκία σε κρίση, πέρα από τον κίνδυνο να “εκτονώσει” τα εσωτερικά της προβλήματα σε μια πιο επιθετική εξωτερική πολιτική προς την Ελλάδα, μπορεί να επιφέρει και τη χαριστική βολή στην ευάλωτη ελληνική οικονομία που πασχίζει να ανακάμψει.

Το συμφέρον της Ελλάδας και του ελληνικού λαού είναι μια δημοκρατικά σταθερή Τουρκία, προσανατολισμένη προς την Ευρώπη, με μια σταθερή και αναπτυσσόμενη οικονομία. Δεν είναι μια Τουρκία με εκφυλισμένη δημοκρατία που θα ολισθαίνει προς τον αυταρχισμό, με την πλάτη της γυρισμένη στην Ευρώπη και με μια οικονομία σε κρίση. Ποιος θα ήθελε έναν τέτοιο γείτονα; Ναι, αν “φταρνιστεί” η Τουρκία τότε η Ελλάδα μπορεί να ξανααρρωστήσει κι αυτό είναι το τελευταίο πράγμα που θα θέλαμε να δούμε. 

*Ο Γιώργος Στάμκος (stamkos@post.com) είναι συγγραφέας και δημιουργός του περιοδικού Ζενίθ (www.zenithmag.wordpress.com)