Φονικό στην εκκλησία: Από τον Τόμας Μπέκετ στον Αλέξη Τσίπρα
του Γεώργιου Π. Μαλούχου
Στα τέλη του Μεσοπολέμου, το 1935 ο Ελιοτ έγραψε το αριστουργηματικό του θεατρικό έργο Φονικό στην Εκκλησία που στα ελληνικά το απέδωσε ο Γιώργος Σεφέρης.
Το θέμα του έργου αφορά στην επιστροφή ενός «μεταμορφωμένου» αρχιεπισκόπου Μπέκετ στην Αγγλία αν και γνωρίζει ότι κινδυνεύει να τον σκοτώσουν, όπως και συνέβη στις 30 Δεκεμβρίου 1170 με ηθικό αυτουργό του φόνου τον Ερρίκο Β’ της Αγγλίας: τον παλιό του φίλο που μαζί είχαν κυβερνήσει τον τόπο μέχρι που ο Μπέκετ εξελέγη αρχιεπίσκοπος και, σα να τον έντυσε ένα θείο φως, μεταλλάχθηκε κι έγινε πολέμιος όλων όσων πριν ο ίδιος εφάρμοζε. Ο φόνος του από τέσσερις ιππότες μέσα στην εκκλησία, ήταν η απάντηση του καθεστώτος σε έναν άνθρωπο που ξεκίνησε ανεύθυνος, σχεδόν τσαρλατάνος και έγινε ως τέτοιος πρωθυπουργός. Όταν όμως ανέλαβε μεγάλο ιερατικό αξίωμά του, μεταμορφώθηκε από το βάρος της αληθινής ευθύνης και έγινε το αντίθετο του παλιού του εαυτού – γι αυτό και μόλις δύο χρόνια μετά τη δολοφονία του ανακηρύχθηκε άγιος: επειδή είχε αλλάξει, είχε συγκρουστεί και είχε οδηγηθεί στην απόλυτη θυσία για να κάνει το καθήκον του.
Αυτή η ιστορία είναι το όχημα με το οποίο ο Ελιοτ πηγαίνει πολύ πιο μακριά και από τα φονικά και από τις εκκλησίες: πηγαίνει στα βάθη των πιο μεγάλων εσωτερικών συγκρούσεων της ανθρώπινης ύπαρξης με τον εαυτό της και τις αξίες της, αλλά και με το εξωτερικό περιβάλλον και τις επιβολές του.
Ελάχιστα άλλα κείμενα έχουν φτάσει τόσο βαθιά και τόσο μακριά σε αυτή την πολλαπλότητα και το αδιέξοδο, εν τέλει, τέτοιων συγκρούσεων. Το ενδιαφέρον όμως είναι ότι, αντιθέτως, η πραγματικότητα φαίνεται να φτάνει συχνότερα: γιατί, κατά κάποιο τρόπο, τηρουμένων των πολλών αναλογιών, αυτό το είδος των συγκρούσεων ήταν που φάνηκε κυρίαρχο χθες στα όσα είπε στην πρώτη του τηλεοπτική συνέντευξη ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας που, όπως και ο αληθινός ήρωας πάνω στον οποίο χτίζει ο Ελιοτ, αλλάζει συνεχώς και ταλανίζεται ανάμεσα σε ερωτήματα – μυλόπετρες που μπορούν να λιώσουν τους πάντες και τα πάντα.
Το πνεύμα του Μπέκετ έμοιαζε να βρισκόταν διαρκώς πίσω από τις χθεσινές απαντήσεις και τη στάση του Τσίπρα. Τα διλλήματα του Μπέκετ ήταν ανελέητα συντριπτικά, όπως είναι πλέον και τα διλλήματα του πρωθυπουργού όλο το τελευταίο διάστημα που, όπως εξήγησε χθες, έκανε τα όσα έκανε έχοντας πρώτα πλανηθεί για το τι είχε απέναντί του.
Ανεπίτρεπτο θα μπορούσε να πει κανείς για έναν άνθρωπο που θέλει να κυβερνήσει σε τέτοιες συνθήκες και έχοντας υποσχεθεί τόσα πολλά. Όμως, από την άλλη, το γεγονός ότι το παραδέχεται και ότι ταυτόχρονα παίρνει μια ξεκάθαρη θέση αλλά και το ρίσκο να προκαλέσει τις εκλογές που θα μπορούσαν να τον ρίξουν ξεκαθαρίζοντας ότι αυτά που πρέπει να κάνει θα τα κάνει ακόμα κι αν δεν του αρέσουν, έχει μια σημασία.
Ο αρχιεπίσκοπος Μπέκετ πάντως, που κι εκείνος αμφιταλαντεύθηκε, περιπλανήθηκε, είχε δεύτερες και τρίτες σκέψεις, τελικά, επέστρεψε ξέροντας ότι βαδίζει προς τον θάνατο.
Το αληθινό ερώτημα για τον Τσίπρα είναι λοιπόν ένα: αν είναι, όπως ο Μπέκετ, έτοιμος για έναν πολιτικό «θάνατο» – γιατί αν δεν είναι, ούτε να κάνει αυτά που οφείλει θα μπορέσει, ούτε και να νικήσει τον θάνατο αν τελικά τα κάνει.
Σε αυτό το ερώτημα πρέπει να απαντήσει μέσα του ο ίδιος. Μόνος. Και η απάντηση που θα δώσει θα κρίνει πάρα πολλά: γιατί μπορεί να μην είναι ο Μπέκετ, να μην υπάρχει ο Ερρίκος, ούτε οι τιτάνιες εκείνες συγκρούσεις που οδήγησαν στη δημιουργία ενός αρχετύπου, όμως η ευθύνη του είναι εξίσου μεγάλη. Και, τελικά, δεν μπορεί να μην αντιλαμβάνεται ότι ο καιρός της αφέλειας και της ευκολίας έχει τελειώσει. Η αληθινή στάση του απέναντι στην ευθύνη είναι που θα τον κρίνει.
Το θέμα του έργου αφορά στην επιστροφή ενός «μεταμορφωμένου» αρχιεπισκόπου Μπέκετ στην Αγγλία αν και γνωρίζει ότι κινδυνεύει να τον σκοτώσουν, όπως και συνέβη στις 30 Δεκεμβρίου 1170 με ηθικό αυτουργό του φόνου τον Ερρίκο Β’ της Αγγλίας: τον παλιό του φίλο που μαζί είχαν κυβερνήσει τον τόπο μέχρι που ο Μπέκετ εξελέγη αρχιεπίσκοπος και, σα να τον έντυσε ένα θείο φως, μεταλλάχθηκε κι έγινε πολέμιος όλων όσων πριν ο ίδιος εφάρμοζε. Ο φόνος του από τέσσερις ιππότες μέσα στην εκκλησία, ήταν η απάντηση του καθεστώτος σε έναν άνθρωπο που ξεκίνησε ανεύθυνος, σχεδόν τσαρλατάνος και έγινε ως τέτοιος πρωθυπουργός. Όταν όμως ανέλαβε μεγάλο ιερατικό αξίωμά του, μεταμορφώθηκε από το βάρος της αληθινής ευθύνης και έγινε το αντίθετο του παλιού του εαυτού – γι αυτό και μόλις δύο χρόνια μετά τη δολοφονία του ανακηρύχθηκε άγιος: επειδή είχε αλλάξει, είχε συγκρουστεί και είχε οδηγηθεί στην απόλυτη θυσία για να κάνει το καθήκον του.
Αυτή η ιστορία είναι το όχημα με το οποίο ο Ελιοτ πηγαίνει πολύ πιο μακριά και από τα φονικά και από τις εκκλησίες: πηγαίνει στα βάθη των πιο μεγάλων εσωτερικών συγκρούσεων της ανθρώπινης ύπαρξης με τον εαυτό της και τις αξίες της, αλλά και με το εξωτερικό περιβάλλον και τις επιβολές του.
Ελάχιστα άλλα κείμενα έχουν φτάσει τόσο βαθιά και τόσο μακριά σε αυτή την πολλαπλότητα και το αδιέξοδο, εν τέλει, τέτοιων συγκρούσεων. Το ενδιαφέρον όμως είναι ότι, αντιθέτως, η πραγματικότητα φαίνεται να φτάνει συχνότερα: γιατί, κατά κάποιο τρόπο, τηρουμένων των πολλών αναλογιών, αυτό το είδος των συγκρούσεων ήταν που φάνηκε κυρίαρχο χθες στα όσα είπε στην πρώτη του τηλεοπτική συνέντευξη ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας που, όπως και ο αληθινός ήρωας πάνω στον οποίο χτίζει ο Ελιοτ, αλλάζει συνεχώς και ταλανίζεται ανάμεσα σε ερωτήματα – μυλόπετρες που μπορούν να λιώσουν τους πάντες και τα πάντα.
Το πνεύμα του Μπέκετ έμοιαζε να βρισκόταν διαρκώς πίσω από τις χθεσινές απαντήσεις και τη στάση του Τσίπρα. Τα διλλήματα του Μπέκετ ήταν ανελέητα συντριπτικά, όπως είναι πλέον και τα διλλήματα του πρωθυπουργού όλο το τελευταίο διάστημα που, όπως εξήγησε χθες, έκανε τα όσα έκανε έχοντας πρώτα πλανηθεί για το τι είχε απέναντί του.
Ανεπίτρεπτο θα μπορούσε να πει κανείς για έναν άνθρωπο που θέλει να κυβερνήσει σε τέτοιες συνθήκες και έχοντας υποσχεθεί τόσα πολλά. Όμως, από την άλλη, το γεγονός ότι το παραδέχεται και ότι ταυτόχρονα παίρνει μια ξεκάθαρη θέση αλλά και το ρίσκο να προκαλέσει τις εκλογές που θα μπορούσαν να τον ρίξουν ξεκαθαρίζοντας ότι αυτά που πρέπει να κάνει θα τα κάνει ακόμα κι αν δεν του αρέσουν, έχει μια σημασία.
Ο αρχιεπίσκοπος Μπέκετ πάντως, που κι εκείνος αμφιταλαντεύθηκε, περιπλανήθηκε, είχε δεύτερες και τρίτες σκέψεις, τελικά, επέστρεψε ξέροντας ότι βαδίζει προς τον θάνατο.
Το αληθινό ερώτημα για τον Τσίπρα είναι λοιπόν ένα: αν είναι, όπως ο Μπέκετ, έτοιμος για έναν πολιτικό «θάνατο» – γιατί αν δεν είναι, ούτε να κάνει αυτά που οφείλει θα μπορέσει, ούτε και να νικήσει τον θάνατο αν τελικά τα κάνει.
Σε αυτό το ερώτημα πρέπει να απαντήσει μέσα του ο ίδιος. Μόνος. Και η απάντηση που θα δώσει θα κρίνει πάρα πολλά: γιατί μπορεί να μην είναι ο Μπέκετ, να μην υπάρχει ο Ερρίκος, ούτε οι τιτάνιες εκείνες συγκρούσεις που οδήγησαν στη δημιουργία ενός αρχετύπου, όμως η ευθύνη του είναι εξίσου μεγάλη. Και, τελικά, δεν μπορεί να μην αντιλαμβάνεται ότι ο καιρός της αφέλειας και της ευκολίας έχει τελειώσει. Η αληθινή στάση του απέναντι στην ευθύνη είναι που θα τον κρίνει.
http://www.tovima.gr/#
Σχόλια