Αντισημιτισμός, η αρχαία παράδοση του μίσους: Με αφορμή τη δολοφονία της Μιρέιγ Νολ
Στη Γαλλία πραγματοποιήθηκαν μαζικές διαδηλώσεις ενάντια στον ρατσισμό από τις οποίες απήχε μόνο το ακροδεξιά «Εθνικό Μέτωπο» της Μαρίν Λεπέν. Πρόκειται για το τελευταίο και πιο τραγικό περιστατικό, ωστόσο δεν είναι το μόνο. Ο αντισημιτισμός προβάλει την νοσηρή μορφή του σε κάθε πτυχή της δημόσιας ζωής, είτε πρόκειται για συζητήσεις στο εσωτερικό πολιτικών κομμάτων, είτε για κατηγορίες συνομωτικών δικτύων στην πολιτική και τις επιχειρήσεις.
Ωστόσο, εστιάζοντας στις εκδοχές του σύγχρονου αντισημιτισμού, παραβλέπουμε μια βασική πτυχή του φαινομένου. Ο Jeffrey Goldberg, ο εκδότης του περιοδικού «The Atlantic», τοποθετεί το ζήτημα σωστά όταν λέει, ότι αυτό που βλέπουμε είναι μια αρχαία και βαθιά ενσωματωμένη εχθρότητα προς τους Εβραίους η οποία επανέρχεται, καθώς η βαρβαρότητα του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου έτσι όπως εκφράστηκε με το Ολοκαύτωμα που οργάνωσαν και εκτέλεσαν οι ναζί, υποχωρεί από τη συλλογική μας μνήμη.
Αλλά χωρίς την κατανόηση των αρχαίων ριζών του αντισημιτισμού, η σκοτεινή σημασία αυτής της σημερινής τάσης μπορεί να μην είναι πλήρως κατανοητή και το μίσος μπορεί να «ζυμωθεί» στην κοινή γνώμη.
Ο αντισημιτισμός έχει χαρακτηρισθεί ως το παλαιότερο μίσος της ιστορίας και έχει αποδειχθεί εξαιρετικά προσαρμοστικός. Έχει «σμιλευθεί» από παλιά, αλλά ανθεκτικά στον χρόνο, στερεότυπα τα οποία περνούν σχεδόν αλώβητα από γενιά σε γενιά και από την μία ιστορική περίοδο στην επόμενη. Λαμβάνει επίσης πολλαπλές, «εναλλακτικές» μορφές, αντικατοπτρίζοντας, διαστρεβλωμένα, τους κάθε φορά φόβους και ανησυχίες μπροστά σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο κόσμο. Με αυτήν την έννοια, είναι η σύγχρονη εκδήλωση μιας αρχαίας προκατάληψης, η οποία, όπως θεωρούν μερικοί μελετητές, εκτείνεται μέχρι την αρχαιότητα και τους μεσαιωνικούς χρόνους.
Η αρχαία παράδοση του μίσους
Η λέξη «αντισημιτισμός» διαδόθηκε από τον Γερμανό δημοσιογράφο Wilhelm Marr. Η πολεμική του, «Der Sieg des Judentums über das Germentum» («Η νίκη του Ιουδαϊσμού πάνω στην Γερμανικότητα») δημοσιεύθηκε το 1879. Εξωτερικά, ο Μαρ ήταν ένας κοσμικός άνθρωπος του σύγχρονου κόσμου. Απέρριψε ρητά και κατηγορηματικά τους αβάσιμους αλλά παμπάλαιους χριστιανικούς ισχυρισμούς που εκτοξεύθηκαν κατά καιρούς εναντίον των Εβραίων, όπως τα περί «συμμετοχής» τους στην τελετουργική δολοφονία παιδιών Χριστιανών. Αντ 'αυτού, εφάρμοσε τις μοντέρνες θεωρίες του Γάλλου ακαδημαϊκού Ernest Renan, ο οποίος θεωρούσε την ιστορία ως πεδίο ανταγωνισμού για την διαμόρφωση του κόσμου μεταξύ των Εβραίων Σημιτών και των ‘Αριων Ινδο-ευρωπαίων. Ο Μάρ είπε ότι η εβραϊκή απειλή για τη Γερμανία ήταν φυλετική. Ότι γεννήθηκε από την αμετάβλητη και καταστροφική φύση τους, τις «φυλετικές ιδιαιτερότητες» και την «ξένη ουσία».
Οι αντισημίτες, όπως ο Μάρ, προσπαθούν να αποκτήσουν πνευματικό κύρος, αρνούμενοι οποιαδήποτε σχέση μεταξύ της δικής τους σύγχρονης, κοσμικής ιδεολογίας και της παράλογης, προληπτικής και φανατισμένης του παρελθόντος. Αλλά αυτή η συνεχιζόμενη εχθρότητα απέναντι στους Εβραίους είναι προφανής σε πολλούς. Ο Αμερικανός ιστορικός Joshua Trachtenberg, έγραφε κατά την διάρκεια του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου, πως ο λεγόμενος «σύγχρονος “επιστημονικός” αντισημιτισμός δεν είναι εφεύρεση των Χίτλερ (…) έχει ευδοκιμήσει κυρίως στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη, όπου οι μεσαιωνικές ιδέες και συνθήκες έχουν διατηρηθεί μέχρι σήμερα και όπου η μεσαιωνική αντίληψη του Εβραίου που βασίζεται στην επικρατούσα συναισθηματική αντιπάθεια απέναντί του ήταν και εξακολουθεί να είναι βαθιά ριζωμένη».
Στην πραγματικότητα, μέχρι το Ολοκαύτωμα, ο αντισημιτισμός άκμασε τόσο στην Δυτική Ευρώπη όσο και στην Κεντρική και Ανατολική. Ας σκεφτούμε, για παράδειγμα, πώς η γαλλική κοινωνία ήταν κατακερματισμένη μεταξύ του 1894 και 1906, αφού ο Εβραίος αξιωματικός του στρατού, Αλφρεντ Ντρέιφους, κατηγορήθηκε αδίκως και καταδικάστηκε για κατασκοπεία υπέρ της Γερμανίας. Ωστόσο, ο Trachtenberg είχε δίκιο όταν έδειχνε ότι πολλοί από όσους διαμόρφωσαν τον σύγχρονο αντισημιτισμό επηρεάστηκαν βαθιά από την παλαιότερη «μεσαιωνική» παράδοση του θρησκευτικού φανατισμού. Ο Ρώσος συγγραφέας των διαβόητων «Πρωτοκόλλων της Σιών» - μια ακατέργαστη, άσχημη, αλλά με τραγική επιρροή, πλαστογραφία που επικαλείται μια εβραϊκή παγκόσμια συνωμοσία - ήταν ο πολιτικός αντιδραστικός, υπερ-ορθόδοξος και μυστικιστής Σεργκέι Νίλους. Σφυρηλατημένος από τον φόβο και το μίσος της παραδοσιακής θρησκείας και της κοινωνικής ιεραρχίας εναντίον της κουλτούρας της νεωτερικότητας, ήταν πεπεισμένος ότι επίκειται ο ερχομός του Αντίχριστου και ότι όσοι δεν κατάφεραν να πιστέψουν στην ύπαρξη «των πρεσβυτέρων της Σιών» ήταν απλώς οι δαίμονες της «μεγαλύτερης πανουργίας του Σατανά».
Έτσι, ο σύγχρονος αντισημιτισμός δεν μπορεί εύκολα να διαχωριστεί από τις προγενέστερες αφετηρίες του. Όπως παρατήρησε η Καθολική θεολόγος Rosemary Ruether, ο μυθικός Εβραίος, ο οποίος είναι ο αιώνιος συνωμοσιολόγος εχθρός της χριστιανικής πίστης, της πνευματικότητας και της λύτρωσης, κατασκευάστηκε για να χρησιμεύσει ως αποδιοπομπαίος τράγος για τα δεινά της κοσμικής βιομηχανικής κοινωνίας.
Αντισημιτισμός στην αρχαιότητα;
Μερικοί μελετητές βλέπουν στις αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων και των Ρωμαίων την προέλευση μιας διαρκούς εχθρότητας. Ο μελετητής των θρησκειών, Peter Schäfer, πιστεύει ότι ο αποκλειστικός χαρακτήρας της μονοθεϊστικής εβραϊκής πίστης, η προφανής υπεροπτική αίσθηση ότι είναι περιούσιος λαός, η άρνηση του γάμου μεταξύ πιστών διαφορετικών θρησκειών, η τήρηση του Σαββάτου και η πρακτική της περιτομής ήταν τα στοιχεία που προκάλεσαν απέχθεια και μίσος εναντίον των Εβραίων και στην αρχαιότητα.
Η εύρεση περιστατικών εχθρότητας προς τους Εβραίους σε κλασικές πηγές δεν είναι δύσκολη. Ο Κικέρωνας, ο Τάκιτος και ο επίσης αρχαίος Ρωμαίος, σατυρικός ποιητής, Γιουβενάλης, αναφέρονται με υποτιμητικό τρόπο στους Εβραίους. Ωστόσο, αν και τα παραπάνω παραδείγματα τεκμηριώνουν την ύπαρξη αντισημιτισμού στην αρχαιότητα, δεν υπάρχει κανένας λόγος να πιστεύουμε ότι οι Εβραίοι ήταν αντικείμενα μιας συγκεκριμένης προκατάληψης πέρα από τη γενικευμένη περιφρόνηση που εκδήλωσαν τόσο οι Έλληνες όσο και οι Ρωμαίοι προς τους «βάρβαρους», ειδικά τους κατακτημένους λαούς και τους λαούς των αποικιών τους. Για παράδειγμα, ο Γιουβενάλ είναι το ίδιο επιθετικός με τους ‘Ελληνες και άλλους ξένους που ζούσαν στην Ρώμη, όσο και με τους Εβραίους. Από αυτήν την άποψη, οι αιχμές του μπορούν να εκληφθούν σήμερα και ως μια πρώιμη, αλλά το ίδιο σαρωτική, ξενοφοβία.
Οι «φονιάδες του Χριστού»
Στη θεολογία των πρώτων χριστιανών βρίσκουμε τα πιο ξεκάθαρα θεμέλια του αντισημιτισμού. Η παράδοση του «Adversus Judaeos» (επιχειρήματα κατά των Εβραίων) ανιχνεύεται στις απαρχές της ιστορίας του Χριστιανισμού. Στο 140 μ.Χ. ο Χριστιανός απολογητής, Justin Martyr, στο πιο διάσημο έργο του, «Διάλογος με τον Trypho», προσπάθησε να απαντήσει στην επισήμανση ότι οι Χριστιανοί αποδέχθηκαν τις εβραϊκές γραφές, αλλά αρνήθηκαν να ακολουθήσουν την Τορά, τον εβραϊκό νόμο. Ο Justin Martyr απάντησε ότι οι απαιτήσεις του εβραϊκού νόμου προορίζονταν μόνο για τους Εβραίους ως τιμωρία από τον Θεό. Η στοχοποίηση των Εβραίων, μέσω της συκοφάντησης, αποτελούσε κεντρικό σημείο της ρητορικής στρατηγικής του Martyr. Ισχυρίστηκε ότι δίωκαν τους Χριστιανούς και το έκαναν αυτό από τότε που «είχαν σκοτώσει τον Χριστό». Ισχυρισμός που έτυχε ευρείας δημοφιλίας και διάδοσης.
Πάντως, ο πραγματικός σκοπός αυτής της στοχοποίησης ήταν ο έλεγχος των εσωτερικών διεργασιών στους κόλπους των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων. Οι «Εβραίοι» σε αυτά τα πρώιμα γραπτά ήταν συμβολικοί. Οι ισχυρισμοί που εμπεριέχονται σε αυτά, δεν αντικατόπτριζαν την πραγματική συμπεριφορά ή τις πεποιθήσεις των Εβραίων. Όταν ο Τερτυλλιανός προσπάθησε να αντικρούσει τις δυαδικές διδασκαλίες του χριστιανού αιρετικού Μαρκίωνα, έπρεπε να αποδείξει ότι ο εκδικητικός Θεός της Παλαιάς Διαθήκης ήταν ο ίδιος φιλεύσπλαχνος και συμπονετικός Θεός της Χριστιανικής Καινής Διαθήκης. Το πέτυχε αυτό, παρουσιάζοντας τους Ιουδαίους ως ιδιαίτερα κακούς και ιδιαίτερα άξιους του δίκαιου θυμού. Ο Τερτυλλιανός υποστήριξε ότι οι εβραϊκές συμπεριφορές και οι εβραϊκές αμαρτίες εξήγησαν την αντίθεση ανάμεσα στην Παλαιά και την Καινή Διαθήκη.
Για να καταδείξει αυτή την ιδιότυπη χαιρεκακία, ο Τερτυλλιανός απεικόνιζε τους Εβραίους να αρνούνται τους προφήτες, να απορρίπτουν τον Ιησού, να διώκουν τους Χριστιανούς. Αυτά τα στερεότυπα έχουν διαμορφώσει τη χριστιανική στάση απέναντι στους Εβραίους από την ύστερη αρχαιότητα μέχρι τη μεσαιωνική περίοδο, αφήνοντας τις εβραϊκές κοινότητες ευάλωτες σε περιοδικά κρούσματα διώξεων. Αυτά κυμαίνονταν από σφαγές, όπως στην Υόρκη το 1190, μέχρι μαζικές απελάσεις από την Αγγλία το 1290, τη Γαλλία το 1306 και την Ισπανία το 1492. Ο αντισημιτισμός ως έννοια βασίζει σε μεγάλο βαθμό την μακροζωία του στη συμβολική και ρητορική του δύναμη. Ο Αμερικανός ιστορικός David Nirenberg καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «ο αντι-Ιουδαϊσμός ήταν ένα εργαλείο που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σε σχεδόν οποιοδήποτε πρόβλημα, ένα όπλο που θα μπορούσε να αναπτυχθεί σε σχεδόν οποιοδήποτε μέτωπο».
Από τον Λούθηρο, στην Σάρλοτσβιλ και την Βαρσοβία
Αυτό το όπλο είχε καταστροφικά αποτελέσματα για αιώνες. Ο Λούθηρος καταδίκασε την ρωμαϊκή εκκλησία ως «Συναγωγή του διαβόλου» και την καθολική πίστη ως «εβραϊκή» στην απληστία και τον υλισμό της. Το 1790, ο Αγγλο-ιρλανδός συντηρητικός Edmund Burke δημοσίευσε το μανιφέστο του, «Σκέψεις για την επανάσταση στη Γαλλία» χαρακτηρίζοντας τους επαναστάτες ως «Εβραίους μεσίτες».
Σήμερα υπάρχουν πολλοί που είναι έτοιμοι να χρησιμοποιήσουν την γλώσσα των συνωμοσιών στοχοποιώντας τους «Σιωνιστές» και μάλιστα από ένα ευρύ πολιτικό φάσμα και με διάφορες αφορμές. Ακόμη και στο σκάνδαλο των σεξουαλικών παρενοχλήσεων στο Χόλιγουντ με πρωταγωνιστή τον μεγαλοπαραγωγό, Γουάινστάιν, νεοναζιστικές ομάδες βρήκαν την ευκαιρία να «ξεσαλώσουν». Ο David Duke, πρώην επικεφαλής της Κου Κλουξ Κλαν έγραψε στην ιστοσελίδα του ότι η περίπτωση του Γουάινστάιν είναι μια «μελέτη» της «διαβρωτικής φύσης της εβραϊκής κυριαρχίας στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και στην πολιτιστικής μας βιομηχανίας».
Το Ευρωπαϊκό Εβραϊκό Κογκρέσο έχει εκφράσει «σοβαρές ανησυχίες» σχετικά με την αύξηση των αντισημιτικών περιστατικών. Ανταποκρινόμενος σε αυτούς τους φόβους, ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα πραγματοποιήσει εντός του 2018 μια μεγάλη έρευνα για τον αντισημιτισμό εντός της ΕΕ. Ο διευθυντής του οργανισμού, Μάικλ Ο’ Φλάχερτι δεν έχει καμία αμφιβολία ότι ο αντισημιτισμός «παραμένει ως μια σοβαρή ανησυχία σε όλη την Ευρώπη παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες για την εξάλειψη αυτών των παμπάλαιων προκαταλήψεων».
* Με πληροφορίες από το The Atlantic
Σχόλια