Αυτή είναι η φυλακή

της Ιωάννας Δρόσου

Για πρώτη φορά σπάει ο κυρίαρχος άγραφος νόμος των φυλακών, ο νόμος της σιωπής, και δημοσιεύεται βίντεο με τον ξυλοδαρμό 19χρονου κρατούμενου στις φυλακές του Αυλώνα, ο οποίος κατηγορείται –μαζί με έναν ακόμα 21χρονο- για το βιασμό και τη δολοφονία της φοιτήτριας Ελένης Τοπαλούδη. Οι εικόνες από το βίντεο σχολιάστηκαν πολύ την περασμένη εβδομάδα. Άλλοι θεώρησαν ότι «καλά του έκαναν», άλλοι ότι «και λίγα έπαθε», άλλοι «δεν το θεωρούν σωστό, αλλά δεν στεναχωρήθηκαν κιόλας», άλλοι σχολίασαν ότι ήταν «ρατσιστική η επίθεση επειδή είναι Αλβανός». Στα κανάλια οι αντιδράσεις ήταν περίπου οι ίδιες: «Το αν του άξιζε ή όχι θα το συζητήσουμε εμείς» δήλωσε η Τατιάνα Στεφανίδου συνομιλώντας με κρατούμενο που παραδέχτηκε ότι ήταν ανάμεσα στους επιτιθέμενους. «Μέσα στις φυλακές δεν είναι εύκολα τα πράγματα. Και δεν είναι εύκολα γιατί από ένα σημείο και μετά κανείς δεν μπορεί να δεχτεί αυτό που έγινε στη φοιτήτρια» σχολίασε ο Ιορδάνης Χασαπόπουλος μετά την αναμετάδοση του βίντεο.
Τα γεγονότα
Ας επιχειρήσουμε να παρουσιάσουμε τα περιστατικά, με μία σειρά. Οι δύο φερόμενοι ως δράστες προφυλακίστηκαν και αντί να μεταφερθούν σε φυλακές, όπου κρατούνται άνθρωποι που κατηγορούνται ή έχουν καταδικαστεί για σεξουαλικά εγκλήματα, μεταφέρθηκαν στις φυλακές του Αυλώνα και των Γρεβενών. Δόθηκαν, σύμφωνα με το υπουργείο Δικαιοσύνης που δεν είναι αρμόδιο για τον τόπο μεταγωγής, σαφείς οδηγίες για την προστασία τους. Οι οδηγίες τελικά δεν αρκούσαν. Επτά άτομα μπήκαν στο κελί όπου κρατείτο ο 19χρονος, τον ξυλοκόπησαν, τον απείλησαν ότι θα τον βιάσουν, τον περιέλουσαν με νερό, τον έγδυσαν, τον έβρισαν. Ένας από τους συμμετέχοντες δήλωσε πως «πήρε το ελάχιστο από ό,τι του άξιζε». Σύμφωνα με ανακοίνωση κρατουμένων των φυλακών Αυλώνα, η οποία δημοσιεύτηκε στο «Δίκτυο Αλληλεγγύης Κρατουμένων»: «Εμείς είμαστε φυλακισμένοι, όχι κτήνη. Ο τύπος εκτός από μερικές σφαλιάρες και κλωτσιές δεν έπαθε τίποτα. Τουλάχιστον πολύ λιγότερα από ο,τι αξίζει σε έναν βιαστή.» Μάλιστα, διευκρινίζεται ότι η σωφρονιστική υπηρεσία δεν έχει ευθύνες: «Τα όσα έγιναν, και στα οποία δε θα μπούμε τώρα σε λεπτομέρειες για προφανείς λόγους, δεν είχαν καμία σχέση με τη σωφρονιστική υπηρεσία, οποιαδήποτε κάλυψη ή ανοχή της. Απεναντίας, ο βιαστής τοποθετήθηκε εξαρχής σε απομονωμένο χώρο.» Η δε ανακοίνωση καταλήγει «Δε θα μας ξεριζώσει όμως κανείς το δικαίωμα να αφουγκραζόμαστε την κοινωνία από την οποία προερχόμαστε και να αποδίδουμε ένα μικρό κομμάτι κοινωνικής δικαιοσύνης στο χώρο που ζούμε.» Από το υπουργείο Δικαιοσύνης ανακοινώθηκε πως διατάχθηκε ποινικός και πειθαρχικός έλεγχος των κρατουμένων που συμμετείχαν, όπως και ΕΔΕ για το περιστατικό, αλλά και για την κατοχή και χρήση κινητών τηλεφώνων, που απαγορεύεται. Όπως δήλωσε ο υπουργός Δικαιοσύνης «Σ’ ένα κράτος δικαίου τέτοια περιστατικά δεν έχουν θέση. Γι’ αυτό άλλωστε ήδη με το Ν. 4322/2015 θεσμοθετήσαμε την αθροιστική έκτιση ποινών που επιβάλλονται για εγκλήματα βίας τα οποία τελούνται στις φυλακές».
Η κοινωνία των κρατουμένων
Τι είναι η φυλακή; Μία περίκλειστη κοινωνία, η οποία λειτουργεί όπως κάθε κοινωνικό υποσύνολο, με αρχές, αξίες, κανόνες, ιεραρχία. Τι είναι η φυλακή για τους «μέσα»; Ο χώρος που ζουν. Τι είναι η φυλακή για τους «έξω»; Ο χώρος που κρατούνται οι επικίνδυνοι για την ελεύθερη κοινωνία, οι εγκληματίες. Τι είναι ο κρατούμενος για τους «μέσα»; Ένας άνθρωπος που όταν μπαίνει πρέπει να τοποθετηθεί στην ιεραρχία των κρατουμένων, ανάλογα με την δικογραφία που κουβαλάει μαζί του, την οικονομική του κατάσταση, την οικογενειακή του κατάσταση, τη σωματική του διάπλαση, την εθνικότητά του κ.λπ. Τι είναι ο κρατούμενος για τους «έξω»; Ένας ξεχασμένος, ένας εξοστρακισμένος.
Όταν μπαίνει κάποιος στη φυλακή έχει λίγες μέρες προσαρμογής. Τότε αποφασίζει αν θα ενταχθεί στην κοινωνία των κρατουμένων ή αν θα προσπαθήσει να βγάλει τη φυλακή του περνώντας απαρατήρητος, αόρατος. Όσοι επιλέγουν το δεύτερο συνήθως έχουν στήριξη από οικογενειακό ή φιλικό περιβάλλον και στόχο η φυλακή να είναι μια σύντομη παύση από τη ζωή τους. Όσοι επιλέγουν το πρώτο, είναι είτε αδύναμοι κρατούμενοι (δεν έχουν χρήματα, ούτε οικογενειακό ή φιλικό περιβάλλον για να τους στηρίξει, υλικά και ψυχολογικά), που πρέπει να ενταχθούν στην κοινωνία των κρατουμένων για να βγάλουν τη φυλακή, είτε αποφασισμένοι πως θα περάσουν τη ζωή τους στη φυλακή, οι λεγόμενοι και ως «επαγγελματίες κρατούμενοι», που είναι εκείνοι που μπαινοβγαίνουν στις φυλακές και προσπαθούν με τις πράξεις τους να ανέβουν στην ιεραρχία, ώστε να πάρουν την εξουσία της πτέρυγας ή της φυλακής που ζουν. Υπάρχουν και εκείνοι που εντάσσονται στην κοινωνία των κρατουμένων για να έχουν προστασία, την οποία είτε θα την αγοράσουν είτε θα την εξαργυρώσουν με εργασία ή χάρες (π.χ. να αναλάβουν να κρύβουν τα απαγορευμένα είδη ή να αναλάβουν κάποιο πειθαρχικό παράπτωμα που δεν έκαναν). Τέλος, υπάρχουν εκείνοι οι κρατούμενοι που δεν γίνονται αποδεκτοί στην κοινωνία των κρατουμένων και αυτοί είναι οι «ρουφιάνοι» ή οι «βιαστές». Ο κώδικας των κρατουμένων δεν τους αποδέχεται και είναι στους κανόνες της κοινωνίας των κρατουμένων να υποστούν εξευτελισμό, ξυλοδαρμό, ακόμα και βιασμό. Αυτοί οι κρατούμενοι, αν έχουν τη δυνατότητα θα αγοράσουν προστασία, αν όχι θα προσπαθήσουν να περάσουν απαρατήρητοι, ζώντας συνεχώς με το φόβο. Συνήθως κρατούνται σε ειδικές πτέρυγες προστασίας ή ειδικές φυλακές, όπου είναι όμηροι των σωφρονιστικών υπαλλήλων, υπό την απειλή ότι αν δεν είναι «καλοί κρατούμενοι» θα μεταχθούν πειθαρχικά σε άλλη φυλακή ή πτέρυγα και επομένως, θα τους ρίξουν «στην αρένα».

Πέραν, λοιπόν, του ότι υπάρχει άγραφος κώδικας κρατουμένων, υπάρχει και ένας άγραφος κώδικας σωφρονιστικών υπαλλήλων. Όταν μπαίνει στη φυλακή κάποιος «ρουφιάνος» (είτε «στη δικογραφία», δηλαδή έχει καρφώσει συγκατηγορούμενούς του είτε «της φυλακής», δηλαδή έχει μιλήσει σε υπάλληλο για όσα συμβαίνουν στη φυλακή) ή «βιαστής» (κατηγορούμενος ή καταδικασμένος) θα πρέπει να υποστεί την «υποδοχή» της μικροκοινωνίας των κρατουμένων. Και αυτό γίνεται με την ανοχή των σωφρονιστικών υπαλλήλων και την κάλυψή τους από τους κρατούμενους.
Γιατί η βιντεοσκόπηση;
Όλα όσα συνέβησαν ήταν αναμενόμενα. Αυτό που δεν ήταν αναμενόμενο ήταν να βιντεοσκοπηθεί και να δημοσιευτεί το βίντεο. Ο κρατούμενος που μίλησε στο ΣΚΑΪ, αλλά και η ανακοίνωση που εξέδωσαν κρατούμενοι του Αυλώνα, εξηγούν γιατί συνέβη αυτό. Πρώτον, για να αποδοθεί, κατά τη γνώμη τους, δικαιοσύνη. Δεύτερον, για να υπάρξει επιβράβευση από την κοινωνία, για την τιμωρία που επέβαλαν στον 19χρονο. Τρίτον, και πολύ σημαντικό, για να ανέβουν στην ιεραρχία της κοινωνίας των κρατουμένων εκείνοι που επέβαλαν την τιμωρία. Ο ένας από τους επτά συμμετέχοντες βγήκε και μίλησε επώνυμα στο ΣΚΑΪ, λέγοντας ότι «λόγω ηθικής και σεβασμού αξίζει να πάρω το πειθαρχικό». Η λέξη κλειδί είναι ο «σεβασμός». Όποιος χαίρει του σεβασμού των κρατουμένων μπορεί και ελέγχει και την κοινωνία των κρατουμένων. Και είναι αδιάφορο αν θα εκτίσει αθροιστικά την ποινή (αν δηλαδή θα μείνει στη φυλακή παραπάνω χρόνια από την ποινή του), όπως αντιεπιστημονικά και απάνθρωπα θεσμοθέτησε το υπουργείο, γιατί η φυλακή είναι το σπίτι του. Και κάπως έτσι επιστρέφουμε στο ερώτημα τι είναι η φυλακή; Είναι ένας χώρος που γεννά και ανακυκλώνει τη βία. Ένας χώρος που όταν ανοίξει τις πόρτες του για κάποιον, του κλείνει πίσω την πόρτα της κοινωνίας. Ένας χώρος που παράγει το έγκλημα. Ένας χώρος που οι «έξω» θεωρούν ότι κάποια εγκλήματα είναι απόδοση δικαιοσύνης, ενώ ταυτόχρονα τα δικά τους χέρια μένουν «καθαρά». Είναι, επομένως, ένας χώρος που πρέπει να καταργηθεί. Γιατί το έγκλημα υπάρχει από όταν φτιάχτηκαν οι κοινωνίες. Ο τρόπος που το αντιμετωπίζουμε, όμως, έχει αλλάξει ανά τους αιώνες. Και τώρα πια ήρθε η ώρα να ξανααλλάξει, γιατί έχει αποτύχει σε όλους τους ιδρυτικούς του στόχους.

Πηγή: Η Εποχή